گزارش مشروح نشست «یادمان زندانیان سیاسی اعدام‌شده در دهه ۶۰ در ایران»
«شبکه ایرانیان دیاسپورا» (شاد)، روز چهارشنبه ۱۰ شهریور (اول سپتامبر) یادمان زندانیان سیاسی اعدام‌شده در دهه ۶۰ در ایران را به صورت آنلاین از طریق شبکه «کلاب‌هاوس»، با حضور جمعی از فعالان حقوق بشر، زندانیان سیاسی سابق، و خانواده‌های قربانیان این اعدام‌ها برگزار کرد.
نرگس محمدی، شیرین عبادی، کاوه شهروز، نینا توبایی، امیر خدیر، رضا مریدی، لادن بازرگان، و مجید جمشیدیت، از جمله شرکت‌کنندگان این نشست مجازی بودند.
در سال ۲۰۱۳ پارلمان کانادا به اتفاق آرا اعدام‌های زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ را به عنوان «جنایت علیه بشریت» به رسمیت شناخت و روز اول سپتامبر را به عنوان «روز همبستگی با زندانیان سیاسی در ایران» تعیین کرد.
- شیرین عبادی: ادعای حکومت مبنی بر این که اعدام‌های ۶۷ بعد از فروغ جاویدان بوده کاملا اشتباه است
شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و وکیل پیشین دادگستری در ایران، درباره اعدام‌های ۶۷ گفت: «حرف حکومت همیشه این است که ما در حال جنگ با دشمن خارجی بودیم و سازمان مجاهدین هم اعلام نبرد مسلحانه کرده بود. حمله مرصاد یا فروغ جاویدان را ترتیب دادند. در حالت جنگ، این‌ها اسیر بودند. دادگاه سوئد هم این را جنایت جنگی حساب کرده است. به هر کیفیتی که ما بتوانیم مجازاتی برای این جنایتکاران فراهم کنیم خوب است.»
خانم عبادی با بیان این که برادر همسرش به نام فواد توسلیان در ۱۷ سالگی در حالی که دانش‌آموز بوده، به خاطر خواندن روزنامه مجاهد دستگیر و با محکومیت حبس ۲۰ ساله، اعدام شد، گفت: «دو سه ماه پیش از واقعه فروغ جاویدان تمام ملاقات‌ها قطع شده بود… این ادعا که این کشتار ۶۷ بعد از واقعه مرصاد بوده کاملا اشتباه است.»
شیرین عبادی با بیان این که افراد منتسب یا عضو گروه‌های سوسیالیستی را بدون تشریفات و به شکل دسته‌جمعی در خاوران دفن کردند، گفت: «در کمال درد باید بگویم فقط تهران خاوران ندارد. در سایر شهرستان‌ها هم است. حواسمان فقط به تهران نرود، در شهرستان‌ها هم قبرستان‌هایی هست که مربوط به این افراد است. داستان کشتار ۶۷ باید سینه به سینه نقل شود تا نسل‌های آینده هم فراموش نکنند تا مبادا که تکرار بشود.»
- نرگس محمدی: افشای تمام عیار واقعیت برای تحقق امر دادخواهی لازم است
نرگس محمدی، نایب رئیس و سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر، با یادآوری روایات شخصی از اعدام و شکنجه نزدیکانش، گفت که در کنار پرداختن به اعدام و شکنجه و زندان، که امری بسیار ضروری برای تاریخ ایران است، بررسی آثار و نتایجی که برای جامعه و خانواده‌ها داشت نیز بسیار ضروری است. به گفته خانم محمدی، «این وقایع فقط قربانی را درگیر نمی‌کند، بلکه خانواده‌ها نیز آسییب‌های زیادی می‌بینند.»
این مدافع حقوق بشر مستند کردن روایت‌ها و اظهارات «بازماندگان این جنایات» را امری بسیار مهم و ضروری برای دادخواهی دانست، و گفت: «افشای تمام‌عیار واقعیت برای تحقق امر دادخواهی لازم است.»
او با اشاره به فیلم‌های هک‌شده از دوربین‌های امنیتی اوین «که به تعبیر فعالان حقوق بشر نوک کوه یخ در اقیانوس جنایت جمهوری اسلامی است»، گفت حتی زمانی که «دوربین هک شده تصویر بخش کوچکی از واقعیت را نشان می‌دهد بعضی با تردید می‌گویند مگر ممکن است چنین اتفاقی بیافتد؟»
خانم محمدی همچنین با اشاره به زیر ۱۸ سال بودن برخی از اعدام شدگان، «به شهادت بسیاری از زندانیان»، تاکید کرد: «باید از اول بررسی کنیم که آیا اعدام‌شدگان توانستند از خودشان دفاع کنند؟ چه محاکماتی پشت سر گذاشتند؟ آیا درگیر در ماجرای مسلحانه بودند؟»
به گفته خانم محمدی، «دادخواهی با افشای حقیقت و با زنده نگه داشتن نسل به نسل آن تحقق خواهد یافت تا جامعه بشری بتواند این خشونت‌ها را پشت سر بگذارد و به جهانی عاری از خشونت و به صلح برسد.»
- محمد تاج‌دولتی: ویژگی جامعه بحران‌زده این است که نمی‌گذارد مردم رویدادها را به خاطر بسپارند
محمد تاج‌دولتی، از برگزارکنندگان این نشست، با بیان این که از سوی جمهوری اسلامی در این چهار دهه رویدادهای بسیاری به مردم تحمیل شده و «یکی از غم‌انگیزترین‌های آنها کشتار دهه ۶۰ است»، گفت که از ویژگی‌های جامعه بحران‌زده این است که نمی‌گذارد مردم رویدادها را به خاطر بسپارند و در تاریخ ثبت بشود.
او تاکید کرد که تلاش برای پاسخگو کردن یک نظام سیاسی که «عامل و آمر آن فجایع بوده» یک مسئولیت شهروندی است تا آیندگان شاهد چنین فجایعی نباشند.
آقای تاج‌دولتی با تأکید بر این که «یکی از عوامل اصلی کشتار تابستان ۶۷ و عضو هیئت مرگ در صندلی ریاست‌جمهوری کشور ایران نشسته» است، به محاکمه حمید نوری در سوئد اشاره کرد و خواستار «ثبت این فجایع» و پیوند دادن آن به حرکت عمده دادخواهی شد.
- کاوه شهروز: فعالان حقوق بشر باید مدام درباره ارتباط بین اعدام‌های ۶۷ و حوادث سال‌های بعد صحبت کنند
کاوه شهروز، فعال حقوق بشر و عضو انستیتو مک‌دونالد لاریه، در این نشست با اشاره به نقش خود در به رسمیت شناختن روز اول سپتامبر به عنوان یادمان کشتار ۶۷ و جنایت علیه بشریت در ایران از سوی پارلمان کانادا در سال ۲۰۱۳، گفت که در آن زمان بسیاری از فعالان سیاسی و حقوق بشر از این حرکت حمایت نکردند و «فکر می‌کردند این تصمیمی سمبلیک است.»
او تاکید کرد، وظیفه فعالان حقوق بشر صرف نظر از گرایش فکری، در هر جای دنیا این است که با دولت‌ها کار کنند و قانعشان کنند که حقوق بشر برایشان مسئله اصلی باشد و «امروز که ابراهیم رئیسی، از اعضای کمیته مرگ، رئیس‌جمهور است، وجود این مناسبت باعث می‌شود در کانادا و سراسر دنیا بتوانیم از سیاستمداران جواب بخواهیم.»
به گفته آقای شهروز، «کشتار ۶۷ فقط قسمتی از جنایات جمهوری اسلامی است و ادامه دارد و اشتباه است آن را جدا از بقیه جنایات بدانیم. وظیفه فعالان حقوق بشری این است که مدام درباره ارتباط بین کشتار ۶۷ تا کوی دانشگاه، تا ۸۸ و آبان ۹۸ حرف بزنیم.»
- امیر خدیر: یادمان کشتار ۶۷ زمینه‌ای برای محدود کردن توانایی جمهوری اسلامی در عادی کردن روابطش است
امیر خدیر، سخنگوی پیشین حزب همبستگی کبک و عضو پیشین پارلمان کبک، تخصیص این روز به عنوان یادمان جنایت علیه بشریت را زمینه‌ای برای محدود کردن توانایی جمهوری اسلامی ایران در عادی کردن روابطش «در زمانی که نقض حقوق بشر به طور مستمر در این کشور صورت می‌گرفت» دانست.
او با اشاره به دادگاه حمید نوری در سوئد، این دادگاه را نتیجه فعالیت‌های جامعه مدنی برای «تعقیب نقش او در کمیسیون مرگ و فاش کردن نقش دیگر دولت‌مردان، از جمله رئیسی و خامنه‌ای» خواند.
آقای خدیر گفت: «زمانی می‌توانیم روی اقداماتی در سطح بین‌المللی برای پاسخگو دانستن جمهوری اسلامی ایران در مقابل مسئولیت این جنایات گذشته حساب کنیم که جامعه مدنی بتواند خودش را سازماندهی کند و این پرونده‌ها را پیش ببرد.»
- مجید جمشیدیت: رئیس‌جمهوری ایران «یک قاتل زنجیره‌ای هزاران هزارنفری» است
مجید جمشیدیت، زندانی سیاسی سابق در دهه شصت، با بیان این که «بزرگترین درد کشور ما فراموشی است»، گفت: «امروز رئیس‌جمهور آن مملکت یک قاتل زنجیره‌ای هزاران هزارنفری است.»
او با پخش بخشی از سخنان اسدالله لاجوردی، رئیس پیشین زندان اوین و دادستان انقلاب تهران در دههٔ شصت، و اعتراف علنی او به اعدام‌های عجولانه و اظهارات او مبنی بر اعدام فردی در همان روز دستگیری، را بزرگترین مدرک اثبات جرم دانست.
او حمید نوری را «تنها یکی از نوچه‌های آن قتل‌عام» خواند و با تأکید بر «تداوم جنایات جمهوری اسلامی» گفت: «سیستم همان است و فقط متدهایش عوض شده. و تنها فراموشی موجب این تکرار شده است.»
آقای جمشیدیت، با اشاره به ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی گفت «تصمیم یک لحظه او در اتاق مرگ» تعیین می‌کرد چه کسی بماند و چه کسی برود، و حال «قاتل ده‌ها هزار نفر» امروز بر مسند ریاست‌جمهوری نشسته است و دنیا نگاهش می‌کند.
- لادن بازرگان: هنوز بر خواسته خود برای دادخواهی ایستاده‌ایم
لادن بازرگان، فعال حقوق بشر و از اعضای خانواده جانباختگان دهه ۶۰، با ذکر یاد برادرش بیژن بازرگان، گفت: «اول زندانیان مجاهدین را اعدام کردند و بعد چپ‌ها را از پنج تا هشت شهریور اعدام کردند و ما در پایان آذر خبردار شدیم.»
این زندانی سیاسی سابق با اشاره به نگارش نامه‌ای به وزیر وقت دادگستری در دی ماه ۶۷، گفت، در آن نامه اشاره شده است که اعدام‌ها «بر خلاف قوانین بین‌المللی بوده» و «اعدام‌شدگان همگی حکم زندان داشتند و جرم جدیدی مرتکب نشده بودند.»
خانم بازرگان با بیان این که در آن نامه «خواستار تحقیق مراجع بین‌المللی» و محاکمه «عاملان و آمران جنایات» شدند، تأکید کرد که «هنوز بر خواسته‌های خود ایستاده‌ایم.»
این فعال حقوق بشر، همچنین با ذکر جزئیاتی از دادگاه حمید نوری در استکهلم سوئد، به سخنان وکیل مدافع نوری در رابطه با فقدان مدارک اشاره کرد و گفت: «۳۰ سال پنهان‌کاری کردند و جسد عزیزانمان را ندادند و حالا در دادگاه مدارک می‌خواهند.»
- نینا توبایی: بازماندگان اعدام مادامی که زنده‌اند در اضطراب و ترس و غم به سر می‌برند
نینا توبایی، فعال سیاسی و از خانواده جانباختگان دهه شصت، با ذکر روایت شخصی از اعدام سه عضو جوان خانواده‌اش از سال۶۰ تا ۶۸، گفت: «خانواده از روزی که فرزندش عزیزش دستگیر می‌شود در اضطراب و ترس و وحشت و غم به سر میبرد و تا مادامی که زنده است باید با این خاطرات بد زندگی کند. بعضی می‌گویند باید فراموش کرد اما واقعا نمی‌شود فراموش کرد.»
به گفته خانم توبایی، «قتل عام زندانیان ۶۷ با یک فتوای ساده خمینی در تمام زندان‌های کشور آغاز شد.» وی گفت که قتل عام در سکوت کامل برگزار شد و «عزیزان ما هیچ حقی، وصیت‌نامه، وکیل، دیدار خانواده، و حتی سنگ قبر» نداشتند.
- رضا مریدی: «آیت‌الله قاتل» بر مسند ریاست‌جمهوری نشسته است
رضا مریدی، وزیر پیشین علوم و فناوری استان انتاریو کانادا، یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. او نام‌گذاری «روز همبستگی با زندانیان سیاسی ایران و کشتار دهه شصت ایران» را «حرکتی بسیار مهم» دانست و با «آیت‌الله قاتل» نامیدن ابراهیم رئیسی، گفت که او «امروز به عنوان یکی از بانیان این جنایت، در مسند ریاست جمهوری نشسته» است.
آقای مریدی گفت که اگر پارلمان کشورهای دیگر هم اعدام‌های ۶۷ را به عنوان «جنایت علیه بشریت به رسمیت بشناسند، می‌تواند بسیار موثر باشد.»
- بهنام دارابی‌زاده: ادعای جمهوری اسلامی مبنی بر قصد شورش زندانیان مجاهد «داستان» است
بهنام دارابی‌زاده، حقوق‌دان و فعال حقوق بشر که یکی از برگزارکنندگان این نشست بود، گفت که جمهوری اسلامی در روایتش از اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی، تلاش کرده است این کشتار را با عملیات فروغ جاویدان مجاهدین پیوند بزند، در حالی که زندانیان چپ و مارکسیست «اساسا هیچ وابستگی سازمانی با مجاهدین» نداشتند و آنها «در گورستان‌های بی‌نام و نشان خاک شدند.»
آقای دارابی‌زاده تاکید کرد که هیچ دلیلی مبنی بر صحت این ادعا که زندانیان مجاهد قصد شورش داشتند وجود ندارد و این داستانی است که «در بخش پروپاگاندای جمهوری اسلامی و سینما هم می‌بینید.»
آقای دارابی‌زاده ابراز امیدواری کرد که «به حقیقت‌یابی دست یابیم و عوامل کشتار پای میز محاکمه حاضر بشوند و مسئولیت بپذیرند.»
- زرین محی‌الدین: سخنرانی خمینی در بهشت زهرا پیامی برای تبدیل ایران به «گورستانی اساسی» بود
زرین محی‌الدین، از دیگر برگزارکنندگان این یادمان، گفت که «کشتار ۶۷ از بدترین جنایات جمهوری اسلامی بود» که در مدتی کوتاه جان چندین هزار نفر را گرفت.
او با یادآوری سخنرانی آیت‌الله خمینی در بهشت زهرا در بدو ورودش به ایران، گفت که «مسلما» این «پیغامی بود» مبنی بر این که او می‌خواهد ایران را «به گورستانی اساسی» تبدیل کند، چنان چه اعدام را از پشت بام مدرسه رفاه آغاز کرد و «امروز به هواپیمای مسافربری شلیک می‌کند و جان ۱۷۶ نفر را می‌گیرد.»
- شهرام تابع‌محمدی: اپوزیسیون به جای درگیری با هم توان محدودش را صرف اتحاد کند
شهرام تابع محمدی، از اعضای شبکه ایرانیان دیاسپورا، گفت که نیروهای مخالف جمهوری اسلامی باید «به توان خود آگاهی داشته» باشند و بدانند که «توانایی نامحدود» ندارند و نمی‌توانند «روی پشتیبانی دولت‌های غربی تکیه» کنند. او خواستار آن شد که این «توان محدود را برای در افتادن با همدیگر و درگیری با هم هدر» ندهند و «به اختلاف نظرها احترام» بگذارند و بدانند «هیچ تفکری به تنهایی نمی‌تواند از پس جمهوری اسلامی بر بیاید.»
او با اشاره به شکافی که جمهوری اسلامی سعی دارد میان داخل و خارج ایجاد کند، تأکید کرد که «گروه‌های چپ و راست و پادشاهی‌خواه و جمهوری‌خواه و مجاهد و کمونیست می‌توانند با حفظ احترام در کنار هم بنشینند و با هم کار بکنند.»
برخی دیگر از حاضران در این نشست نیز، با بازگویی روایت‌های شخصی از کشتار ۶۷، با سخنرانان همراهی کردند.
