“هویت” عاملان حملات تهران و چشم‌انداز سیاست‌های آینده ایران
آیا سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی یکی از علل پیوستن برخی سنی‌های ایران به داعش است؟ نقش سیاست داخلی در این میان چیست؟ چرا عاملان حملات تهران جذب داعش شدند؟ رفتار دولت ایران تغییر خواهد کرد؟ دو کارشناس پاسخ می‌دهند.
روز چهارشنبه (۱۷ خرداد) در دو حمله هم‌زمان تروریستی به مجلس شورای اسلامی و مقبره آیت‌الله خمینی در تهران، ۱۷ شهروند ایرانی کشته و بیش از ۵۰ نفر زخمی شدند. وزارت اطلاعات هویت پنج مهاجمی را که در جریان این حملات کشته شدند، اعلام کرده است. در اطلاعیه وزارت اطلاعات ایران، مهاجمان وابستگان به “گروههای وهابی و تکفیری” خوانده شده‌اند که پس از پیوستن به داعش و جنگیدن در موصل و رقه، به ایران بازگشته و دست به این اقدام تروریستی زده‌اند.
نقش “حاکمیت شیعی”
اطلاعات دقیقی از زادگاه و محل زندگی مهاجمان در ایران وجود ندارد، اما برخی رسانه‌ها از “کُردهای سلفی” به عنوان عاملان احتمالی حملات تهران سخن گفته‌اند. همن سیدی، تحلیلگر سیاسی و آگاه به مسایل کردستان، در گفت‌وگو با دویچه وله، ریشه تقویت اندک داعش در مناطق سنی‌نشین کردستان را در چند دهه “حاکمیت شیعی” در ایران می‌داند. اما به گفته او، به دلیل سلطه دیدگاه‌های ملی‌گرایانه و چپ در کردستان، این امر نتوانسته به “شناسه اصلی” کردستان ایران تبدیل شود.
این کارشناس مسایل کردستان تأیید می‌کند که پس از ظهور داعش بخشی از کردهای سنی‌مذهب به این گروه تروریستی پیوسته‌اند، اما در عین حال تعداد آنان را در مقام مقایسه اندک می‌داند. همن سیدی به کردهایی اشاره می‌کند که حتی پیش از ظهور داعش به خاطر دیدگاه‌های “اسلام‌گرایانه سنی” خود در زندان‌های جمهوری اسلامی بوده‌اند.
به گفته این تحلیلگر سیاسی، در سال ۲۰۱۶ بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ کرد سنی از اقلیم کردستان عراق به داعش پیوسته و حتی در عملیات علیه این اقلیم شرکت کرده‌اند. سیدی اما میزان کردهای ایرانی پیوسته به داعش را به مراتب کمتر از آنان دانسته و شمار آنها را بین ۳۰ تا ۴۰ نفر تخمین می‌زند.
از نظر همن سیدی، هم سیاست منطقه‌ای ایران و هم سیاست جمهوری اسلامی در رابطه با اقلیت‌های قومی و مذهبی، در گرایش برخی کردهای سنی‌مذهب به داعش نقش داشته است که در این میان سیاست‌های “تبعیض‌آمیز” قومی و مذهبی از قدمت بیشتری برخوردار است.
وعده “انتقام” سپاه
حملات تروریستی تهران همچنین با واکنش‌تند سپاه پاسداران، همراه با متهم کردن آمریکا و عربستان به دست داشتن در سوءقصدها مواجه شد. این نهاد نظامی − امنیتی در اطلاعیه خود وعده “انتقام” داد و نوشت: «افکار عمومی مردم جهان بویژه ملت ایران این اقدام تروریستی را که یک هفته پس از جلسه مشترک رئیس جمهور آمریکا با سران یکی از دول مرتجع منطقه که پیوسته حامی تروریست‌های تکفیری است را بسیار معنادار و بر عهده گرفتن مسئولیت آن توسط داعش را بیانگر دست داشتن آنها در این اقدام سبعانه می‌داند.»
مقام‌های سپاه هم بی‌درنگ از حملات تهران به عنوان عملیاتی سخن گفتند که اندک زمانی پس از “جلسه مشترک آمریکا با سران یکی از دول مرتجع” روی داده است. آنها هم وعده دادند که “انتقام” این حملات را هم از تروریست‌ها و “هم از دستوردهندگان به آنها” خواهند گرفت.
تلاش برای رفع “تنش”
واکنش دولت روحانی، وزارت خارجه و شخص ظریف اما خویشتندارانه بود. دولت کنونی ایران بارها بر پرهیز از تنش با عربستان تأکید کرده است.
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، اواخر اردیبهشت ۱۳۹۶ در یادداشتی در روزنامه “العربی الجدید” از جمله نوشته بود: «پافشاری ما بر سیاست‌های اصولی خود به رغم اشتباهات بعضی از حکومت‌های همسایه ادامه دارد. اخیرا یکی از مسئولان سعودی تهدید کرده که “جنگ را به داخل ایران” می‌کشاند. من امروز رسما و به نام دولت ایران اعلام می‌کنم ما آمادگی داریم صلح را به همه منطقه و پیش از همه به کشور عربستان سعودی هدیه کنیم.»
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران هم روز ۲۵ اردیبهشت گفته بود: «ما خواهان تنش نیستیم، به دنبال افزایش تنش با این کشور [عربستان سعودی] هم نیستیم و همانطور که من پیش از این گفته بودم، ما آمادگی گفت‌وگو داریم.»
از زمان حمله گروهی “خودسر” به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در دی ماه ۱۳۹۴، روابط ایران و عربستان سعودی قطع شده و جدال‌های لفظی میان سران دو کشور فزونی گرفته است.
تهران و ریاض در منطقه و به ویژه در سوریه و یمن درگیر جنگی نیابتی با یکدیگر هستند. ایران حامی شورشیان حوثی یمن است و عربستان در رأس ائتلافی قرار گرفته که علیه حوثی‌ها می‌جنگد. در سوریه نیز دو کشور از گروههای رقیب پشتیبانی می‌کنند.
در این میان، دیدار اخیر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، از عربستان سعودی بر شدت مناقشات افزود. در این دیدار قراردادهایی به حجم بیش از ۳۸۰ میلیارد دلار میان آمریکا و عربستان بسته شد. تنها حجم خرید تسلیحاتی عربستان از آمریکا به ۱۱۰ میلیارد دلار رسید.
در پی این دیدار بود که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، سران عربستان سعودی را “احمق” خواند و گفت که پیوند با غرب نمی‌تواند رهبران عربستان سعودی را از سقوط نجات دهد. او روز ۶ خرداد بار دیگر بر “بی‌لیاقتی” سران ریاض تأکید کرد و عربستان سعودی را “گاوی شیرده” توصیف کرد که به گفته او “دشمنان اسلام شیرشان را می‌دوشند و وقتی شیری نداشت ذبح‌شان می‌کنند”.
پس از اظهارات خامنه‌ای، شدت حملات لفظی اصول‌گرایان تندرو به عربستان باز هم بیشتر شد. دولت حسن روحانی اما باز هم بر مواضع خویشتندارانه خود ماند و تنها به پاسخ‌های متعارف دیپلماتیک به “اتهام‌ها”ی طرف مقابل بسنده کرد.
حمله به “اعتدال” در پی حملات تهران
حامیان تندروی علی خامنه‌ای در این میان طرفداران “اعتدال” را به پیگیری سیاست “سازش” متهم می‌کنند.
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید، دولت روحانی پس از حملات تروریستی تهران نیز از سوی “تندروها” متهم است که با سیاست “اعتدالی” خود عربستان، آمریکا و در نهایت داعش را گستاخ‌تر کرده است.
زیباکلام البته ضمن تأکید بر تغییر نکردن سیاست تاکنونی منطقه‌ای و بین‌المللی ایران “دست‌کم در کوتاه‌مدت” می‌گوید، چنانچه دولت نه سیاستی “اعتدالی”، بلکه سیاستی “انقلابی” می‌داشت، ممکن بود ایران “بارها و بارها” هدف حملاتی شبیه سوءقصدهای اخیر قرار گیرد.
این استاد علوم سیاسی نسبت به تداوم “امنیت” در ایران خوش‌بین است و حملات تروریستی اخیر تهران را “استثنا”یی می‌داند که تکرار آن در آینده بعید به نظر می‌رسد.
در عین حال از نظر صادق زیباکلام، هر دو گفتمان “انقلابی” و “اعتدالی” در حاکمیت در کنار یکدیگر حرکت خواهند کرد و با توجه به آرایش قدرت سیاسی در ایران، هیچ‌یک توان کنار زدن دیگری را نخواهد داشت.
منبع:DW
