سوریه در نخستین سالگرد سقوط اسد، امیدی لرزان میان زخمهای کهنه و سایه انتقام
در نخستین سالگرد سقوط اسد، روند گذار سیاسی سوریه همچنان لرزان است و کشور میان امیدِ تغییر و ترسِ انتقام دستوپا میزند.
با گذشت یک سال از فروپاشی حکومت بشار اسد، سوریه در کشاکش بازسازی سیاسی، تهدیدهای امنیتی و نگرانیهای فرقهای، روزهای حساسی را پشت سر میگذارد؛ روزهایی که در آن امید به رهایی از یک دوران خونین با هراس از شعلهور شدن دوباره خشونت درهم میآمیزد.
۸ دسامبر ۲۰۲۴ نقطه پایانی شد بر حکومتی که پس از چهارده سال جنگ داخلی، کشور را در بحرانی بیسابقه فرو برده بود. حمله برقآسای مخالفان، خطوط دفاعی دمشق را در هم شکست و اسد را ناچار به فرار و پناهجویی در روسیه کرد. این جنگ بنا بر برآورد سازمانهای بینالمللی، صدها هزار کشته و میلیونها آواره برجای گذاشت؛ زخمی که هنوز در سرتاسر سوریه قابل لمس است.
کمیسیون مستقل تحقیق سازمان ملل در امور سوریه، در ارزیابی تازه خود از وضعیت کشور، تصویر چندلایهای ارائه داده است: «فرآیند گذار سیاسی اگرچه آغاز شده، اما از نگاه این کمیسیون هنوز شکننده است و برای خروج از چرخه انتقام و تلافی، جامعه سوریه به حمایت و صبر طولانیمدت نیاز دارد.»
در گزارش این نهاد آمده است: «در حالی که بسیاری در سراسر سوریه این سالگرد را جشن خواهند گرفت، دیگران نگران امنیت فعلی خود هستند و بسیاری بار دیگر در این زمستان در خیمهها خواهند خوابید. سرنوشت نامعلوم هزاران نفری که بهزور ناپدید شدهاند، هنوز زخمی باز و دردناک است.»
این کمیسیون که از سال ۲۰۱۱ نقض حقوق بشر در سوریه را مستندسازی میکند، ضمن استقبال از اقدامهای دولت جدید برای رسیدگی به جنایتهای گذشته، هشدار داده است که خشونتهای پس از سقوط حکومت، بار دیگر به جابهجایی اجباری مردم و افزایش تنشهای قومی و فرقهای انجامیده است.
در شرایطی که برخی مناطق سوریه مراسم جشن سالگرد سقوط حکومت پیشین را برگزار میکنند، جامعه علوی که اسد خود از آن برخاسته بود، پیامی متفاوت دارد. «غزال غزال» رئیس شورای اسلامی علویان در سوریه و خارج از کشور، در یک پیام ویدئویی از پیروان خود خواست در این مراسم شرکت نکنند. او گفت که پس از سقوط اسد، بخشی از جامعه علوی هدف حملات قرار گرفته است. وی همچنین افزود: «جشن گرفتن اجباری، نوعی تحمیل قدرتی تازه و سرکوبگر است.» او همچنین خواستار اعتصاب عمومی از ۸ تا ۱۲ دسامبر شد.
طبق گزارش ناظران حقوق بشری، از زمان سرنگونی اسد، صدها نفر در حملات فرقهای، بهویژه در مناطق ساحلی کشته شدهاند و شمار قربانیان این خشونتها از ۱۷۰۰ نفر فراتر رفته است.
در شمال و شمالشرق، اداره خودمختار کُردها اعلام کرده که به دلیل افزایش فعالیت «هستههای تروریستی»، هرگونه تجمع عمومی در دو روز آینده ممنوع است. این اداره که از سال ۲۰۱۲ ساختار خودگردانی را در این مناطق پایهگذاری کرده، اکنون در حال مذاکره برای ادغام تدریجی ساختارهای خود در دولت مرکزی است؛ مذاکراتی که به گفته مقامات کُرد، «کند و دشوار» پیش میرود.
همزمان خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی، پرده از اقداماتی برداشته که بهزعم این رسانه، با هدف بیثبات کردن دولت نوپای سوریه انجام میشود. در این گزارش آمده است که شخصیتهای کلیدی از حلقه نزدیک به اسد (از جمله رئیس سابق سازمان اطلاعات و یکی از بستگان ثروتمند او) از تبعید خود در روسیه، میلیونها دلار برای تجهیز دهها هزار جنگجوی بالقوه به داخل سوریه انتقال میدهند تا زمینه شورشهای تازه را فراهم کنند.
این یافتهها حاصل مصاحبه با ۴۸ نفر و بررسی اسناد مالی است و نشان میدهد که وفاداران اسد در تلاشند نفوذ از دسترفته خود را بازیابند؛ مسئلهای که برای دولت جدید «چالشی بزرگ» محسوب میشود.
پس از سرنگونی اسد، رهبری کشور به دست «احمد شرع» رهبر گروه هیئت تحریرالشام، افتاد. او بعدها بهعنوان رئیسجمهوری دوره انتقالی معرفی شد و اکنون هدایت دولت انتقالی را برعهده دارد؛ دولتی که ماموریتش عبور کشور از مرحله جنگ و فروپاشی به سمت ساختار سیاسی قانونی و پایدار است.
