مشهد فقط زیارت تعریف میشود، نگاهی محدود به شهر، زنان و جامعه
اظهارات اخیر آیتالله علمالهدی درباره زیارت، گردشگری، حضور زنان در ورزشگاه و حجاب، بار دیگر نگاه محدود به مشهد و نقش اجتماعی زنان را به مرکز بحث عمومی کشانده است.
اظهارات اخیر آیتالله «سید احمد علمالهدی» نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، درباره جایگاه شهر مشهد، واکنشها و بحثهای تازهای را در فضای رسانهای و اجتماعی کشور برانگیخته است. او در سخنرانی خود با تاکید بر اینکه مشهد باید صرفا بهعنوان یک شهر زیارتی تعریف شود، هرگونه توسعه گردشگری، تفریحی در این شهر را نادرست دانست و پیشنهاد داد که این نوع گردشگری در شهرهایی مانند مازندران، اصفهان یا شیراز دنبال شود.
وی با اشاره به تجربه برخی زائران عرب، بهویژه از عراق که ترجیح میدهند برای تفریح به تهران یا منطقه «متل قو» سفر کنند، این مسئله را نشانهای از تفکیک طبیعی کارکرد شهرها دانست و بر لزوم حفظ هویت مذهبی مشهد تاکید کرد. از نگاه او، مشهد جایگاهی متفاوت دارد و نباید با الگوهای گردشگری سایر شهرها مقایسه شود.
بخش مهمی از سخنان علمالهدی به اختلافنظر با وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازمیگردد؛ اختلافی که محور آن، تفکیک انواع گردشگری است. او تصریح کرد که گردشگری دینی باید بهطور خاص و با رعایت قداست شهر مشهد تقویت شود و هرگونه توسعه گردشگری تاریخی یا تفریحی، باید به دیگر نقاط کشور منتقل شود.
این دیدگاه، در حالی مطرح میشود که کارشناسان شهری و اقتصادی در سالهای اخیر بارها هشدار دادهاند که تکبعدیسازی هویت شهرها، بهویژه شهری مانند مشهد با جمعیت میلیونی و نیازهای متنوع اجتماعی، میتواند به چالشهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منجر شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، به موضوع حضور بانوان در ورزشگاهها پرداخت و موضعی اتخاذ کرد که همزمان حاوی اجازه فقهی و محدودیت اجرایی است. او تصریح کرد: «از نظر فقهی، ورود بانوان به ورزشگاه هیچ مانعی ندارد.» با این حال، همچنان تاکید کرد که این حضور باید با شرایط خاص همراه باشد و طی پیشنهادی افزود: «جایگاه ویژه و مجزایی برای بانوان در ورزشگاه آزادی ایجاد شود تا شور و هیجان آنها به مردان منتقل نشود و ناهنجاری ایجاد نگردد.»
او همچنین یادآور شد که در طراحی ورزشگاه امام رضا نیز از ابتدا بر ایجاد جایگاه جداگانه برای بانوان تاکید داشته است و ادامه داد: «نه مطلقا مخالف حضور بانوان در ورزشگاه هستم و نه مطلقا موافق شرایط فعلی؛ بلکه معتقد هستم با رعایت شرایط شرعی و ایجاد جایگاه مستقل، حضور آنها هیچ اشکالی ندارد.»
این اظهارات در حالی مطرح میشود که حضور زنان در ورزشگاهها طی سالهای اخیر به یکی از نمادهای کشمکش میان مطالبات اجتماعی و قرائتهای محدودکننده از فضاهای عمومی تبدیل شده است.
علمالهدی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع حجاب و شیوه مواجهه با بیحجابی پرداخت و با انتقاد از برخوردهای احساسی و خشن گفت: «بدترین روش مقابله با بیحجابی، برخورد احساسی است. نباید به محض دیدن فردی با پوشش نامناسب، با توهین یا ابراز نفرت واکنش نشان داد.» او با تاکید بر لزوم برخورد دلسوزانه افزود که باید با فرد بدحجاب مانند بیماری از اعضای خانواده سخن گفت و یادآور شد: «این برایت خوب نیست.»
نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، همچنین بر ضرورت استدلال در گفتار و نوشتار تاکید کرد و گفت که حجاب باید بهعنوان ابزاری برای «صیانت از شخصیت زن» و جلوگیری از سوءاستفاده معرفی شود، نه صرفا بهعنوان یک دستور.
نکته قابلتوجه دیگر در سخنان علمالهدی، انتقاد او از برخی تشکلهای فعال در حوزه عفاف و حجاب بود. او با اذعان به ناکارآمدی برخی روشها گفت که حتی «دوستان خودمان هم گاهی گوش نمیدهند» و هشدار داد که نباید با نگاه از بالا به پایین وارد گفتوگو با جامعه شد.
در همین راستا، او پیشنهاد اجرای «طرح کافه گفتوگو» در پارکها و فضاهای عمومی را مطرح کرد؛ طرحی که به گفته او میتواند زمینه گفتوگوی آرام، غیرهیجانی و اقناعی میان بانوان را فراهم کند. او تاکید کرد که دفاع از حجاب تنها زمانی موثر خواهد بود که از فضای احساساتی و تقابلی فاصله گرفته شود.
مجموع سخنان آیتالله علمالهدی تصویری روشن از نوع نگاه او به جامعه ارائه میدهد: نگاهی که میکوشد از خشونت کلامی فاصله بگیرد، اما همچنان بر تفکیک، کنترل و تعریف محدود از فضاهای شهری و اجتماعی تاکید دارد. چه در تعریف مشهد بهعنوان شهری صرفا زیارتی، چه در حضور مشروط زنان در ورزشگاهها و چه در شیوه مواجهه با حجاب، پرسش اصلی همچنان باقی است: «آیا این رویکرد میتواند پاسخگوی جامعه متکثر و در حال تغییر ایران امروز باشد، یا صرفا شکاف میان سیاستگذاری رسمی و واقعیت اجتماعی را عمیقتر میکند؟»
