آیا ایران محل دفن زباله‌های اتمی دیگر کشورها می‌شود؟
شورای نگهبان پیوستن ایران به کنوانسیون مدیریت پسماندهای هستهای را تایید نکرده است. آیا الحاق به این کنوانسیون خطری برای مردم و محیط زیست دارد؟ یا خطر واقعی جای دیگری است؟ گفت‌وگو با بهروز بیات، کارشناس مسائل هستهای
شورای نگهبان مصوبه مجلس درباره پیوستن ایران به کنوانسیون مشترک مدیریت و امنیت پسماندهای هستهای را تایید نکرد. استدلال شورای نگهبان این است که :«کنوانسیون دارای ابهاماتی است و مشخص نیست که آیا شروط آن الزام‌آور است یا خیر.»
چند روز پیش نیز آیت‌الله یزدی، یکی از فقهای شورای نگهبان در همین رابطه ابراز نگرانی کرده و گفته بود: «اخیراً طرحی که مورد تصویب مجلس قرار گرفته بود به شورای نگهبان آورده شد. این طرح عبارت است از آنکه دولت‌های استکباری بتوانند پسماندهای انرژی اتمی خود را در کشور دفن کنند؛ استکبار همیشه این پسماندها را در کشورهای عقب مانده دفن می‌کند و همه می‌دانیم که اشعه‌های این نوع پسماندها برای افراد کشور ضرر خواهد داشت. مجلس تصویب کرده بود که توافقنامه صورت گرفته، پسماندهای سوخت اتمی می‌تواند در کشور دفن شود، اما بنده اعلام کردم که این مورد خلاف شرع، خلاف قانون و خلاف مصلحت است و سایران نیز این را پذیرفتند.»
مجلس شورای اسلامی اواخر تیرماه این لایحه را تصویب کرد. با این استدلال که ایران نیز باید مانند بسیاری کشورهای دیگر “قبرستان مناسبی برای دفن پسماند هستهای داشته باشد و استانداردهای لازم را رعایت کند”.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در این رابطه گفته بود: «پیوستن به این کنوانسیون نگرانی ایجاد نمی‌کند» به گفته او حجم پسماندهای اتمی در ایران در حال افزایش است و به همین دلیل نیز باید برای دفن و نگهداری آنها در چارچوب‌های بین‌المللی اقدام کرد.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی تاکید کرده بود که مدیریت پسماند هستهای باید متمرکز و در اختیار یک نهاد مشخص باشد و نگاه به کنوانسیون یاد شده نباید نگاهی “سیاسی” باشد زیرا این الحاق “صرفا برای ارتقاء ایمنی برای افراد و محیط زیست است”.
با این حال اصرار شورای نگهبان مبنی بر نگرانی از تصویب این لایحه ادامه یافت تا جایی که روز ۲۰ مرداد (۱۱ اوت) حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با “خبرآنلاین” از «پیش‌بینی سازوکاری برای رفع ابهام نزد شورای نگهبان» خبر داد. او گفت: «در هیچ یک از مفاد این کنوانسیون هیچ اشاره‌ای به اینکه کشورهای عضو ملزم به پذیرش پسماندهایی از کشورهای دیگر باشد دیده نمی‌شود.» او بر این نکته انگشت گذاشت که «بخش اعظمی از کشورهای دیگری که از این انرژی استفاده می‌کنند نیز به آن پیوسته اند.»
کنوانسیون مدیریت پسماند هستهای به کشورهای دارای این انرژی توصیه می‌کند از تجارب و اطلاعات کشورهای دیگر استفاده کنند تا از فجایعی که این پسماندها می‌توانند برای محیط زیست و شهروندان ایجاد کنند، تا جایی که ممکن است جلوگیری شود.
آیا پیوستن به کنوانسیون پسماندهای هستهای برای ایران خطرناک است؟
بهروز بیات، کارشناس مسایل هستهای در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید او باور ندارد هدف ایران از پیوستن به کنوانسیون یاد شده، باز گذاشتن دست کشورهای دیگر برای انتقال پسماندهای هستهای باشد.
اما آیا معنای دیگر تصویب پیوستن به کنوانسیون مدیریت و امنیت پسماندهای هستهای این نیست که ایران تاکنون تمهیدات لازم را برای تامین امنیت در این زمینه را اجرا نکرده است؟ به عنوان مثال آیا ایران قبرستان مناسبی برای پسماندهای هستهای ایجاد کرده است؟
بهروز بیات می‌گوید: «این کنوانسیون برای این درست شده است که یک استاندارد بین‌المللی در کشورهای مختلف جهان برای دفن و حفاظت از این پسماندها اجرا شود. کشورهای زیادی هستند که برنامه هستهای دارند ولی تاکنون به این کنوانسیون نپیوسته‌اند، اما معنای نپیوستن آنها این نیست که از گذشته تا کنون رعایت مسایل اصولی در زمینه امنیت دفن زباله‌ها را نکرده باشند.»
این پسماندها در ایران به گفته بهروز بیات هنوز در مقیاس وسیع نیستند. او با اشاره به نیروگاه اتمی بوشهر می‌گوید: «پسماندهای بوشهر نیز به روسیه بازگردانده می‌شوند و این جزء قرارداد میان ایران و روسیه است. به این لحاظ در ایران به مقیاس وسیع پسماند به وجود نیامده است. آنچه به وجود آمده از نیروگاه پژوهشی تهران و پسماندهایی در بخش کاربرد مواد رادیواکتیو در صنعت و کشاورزی و در پزشکی و عرصه‌های مختلف دیگر است که هم حجم آنها و هم مخاطرات آنها کمتر است.»
بهروز بیات به مرکزی در نزدیکی اصفهان اشاره می‌کند که ظاهرا برای حفاظت از پسماندهای هستهای ساخته شده است با این تاکید که اطلاع دقیقی درباره چند و چون این مرکز ندارد. او می‌افزاید: «در صورتی که چنین خبری صحت داشته باشد بسیار مهم است که از آن محافظت درستی شود. زیرا وارد شدن مواد رادیواکتیو به محیط زیست برای انسان‌هایی که در اطراف آن هستند خطرناک است و فزون‌تر از آن، در صورتی که از سطح پسماندهای کوچک فراتر برویم، نگهداری از زباله‌هایی که از سوخت راکتورها در ابعادی بسیار بزرگ تولید می‌شوند، مشکل بسیار عظیمی است که در هیچ جای دنیا حتی در کشورهای پیشرفته از جمله آلمان، هنوز راه‌حل نهایی برای آن پیدا نشده است.»
نگهداری در ابعادی چندهزار ساله
این کارشناس مسایل هستهای درباره خطرات جدی پسماندهای هستهای به دویچه‌وله می‌گوید: «مشکل اینجاست که این پسماندها برای چند هزار سال باید نگهداری شوند. چنین چیزی تا کنون عملی نبوده است. این زباله‌ها را در حفره‌های زیرزمینی حفاظت می‌کنند. اما این حفره‌ها قابلیت نگهداری از زباله‌های هستهای را برای چندهزار سال ندارند. ممکن است آب در آنها نفوذ کند. این امکان وجود دارد که زلزله‌ای رخ دهد و به علت‌های گوناگون این مواد هم به سطح زمین بیایند و هم آب‌های زیرزمینی را آلوده کنند.»
او تاکید می‌کند که پسماندهای هستهای مشکلی بسیار بزرگ است «ولی ایران هنوز به آن شدت با آن مواجه نیست. زیرا سوخت هستهای زیادی ندارد. اما در صورتی که این کشور بخواهد برنامه هستهای خود را گسترش دهد، آنگاه با خطری جدی روبروست.»
انرژی هستهای نه پاک است و نه ارزان
بهروز بیات به این باور نادرست اشاره می‌کند که گویا انرژی هستهای “پاک” و “ارزان” است و می‌گوید: «همین که شما مجبور باشید مرکزی بسازید که قادر باشد برای چندهزار سال زباله‌های اتمی را در خود نگهدارد، هزینه‌ای بسیار سنگین ایجاد کرده‌اید. از این گذشته مخارج ایمنی نیروگاه‌های هستهای را باید در نظر گرفت که بسیار بالاست. بنابراین اگر همه جنبه‌های انرژی هستهای را در نظر گیریم انرژی هستهای دارای امتیازهایی که به آن نسبت می‌دهند نیست.»
به گفته این کارشناس شاید بتوان در برخی کشورها در مورد میزان “به صرفه” بودن انرژی هستهای بحث کرد. اما در مورد ایران «به طور قطع می‌توان گفت که این کشور با توجه به منابع سرشار انرژی‌های تجدیدپذیر مطلقا نیازی به صرف هزینه سنگین برای انرژی هستهای ندارد. این انرژی برای ایران نه مفید است و نه ارزان.»
منبع: DW
