کلیشه‌های جنسیتی و کم‌تحرکی زنان در ایران
۲۵ نوامبر روز جهانی منع خشونت علیه زنان و روزی برای یادآوری خشونت‌هایی است که زنان به دلیل جنسیتشان با آن مواجه هستند. بنفشه جمالی، فعال حقوق زنان نگاهی کرده به یکی از انواع کمتردیده شده خشونت علیه زنان در ایران.
بر اساس آمارهای اعلام شده، از هر سه زن یک زن در طول زندگی‌اش نوعی از خشونت را تجربه می‌کند. رقمی تکان‌دهنده که بسیاری از کشورها را بر آن داشته تا برای کاهش خشونت علیه زنان قوانین حمایتی سفت و سختی را وضع کنند.
در ایران اما وضع به گونه دیگری است. قوانین در ایران نه تنها از زنان در برابر خشونت‌های مبتنی بر جنسیت که با آنها در محیط خانه، محیط‌های کاری یا سایر مکان‌های عمومی رو به رو هستند، محافظت نمی‌کند، بلکه در بسیاری از موارد خود مروج خشونت علیه زنان هستند. زنان در ایران از همان کودکی با خشونت‌های ساختاری و سیستماتیک رو به رو می‌شوند. خشونت‌هایی که آنها را از همان دوران کودکی از دسترسی به ابتدایی‌ترین نیازهای انسانی‌شان محروم می‌سازد.
ایست! دخترها نمی‌دوند
دیوارهای بلند، آن‌قدر بلند که وقتی سرهایشان را بالا می‌گیرند با آن جثه‌های کوچکشان خبری از آسمان آبی و صاف که در کتاب قصه‌ها می‌دیدند نیست، فقط دیوار می‌بینند و بس. دیوارهایی با حفاظ‌های آهنین که قرار است نگذارند چشم هیچ نامحرمی به آنها بیفتد. دختربچه‌ها در حیاط کوچک مدرسه مشغول بازی هستند و در میانه بازی‌های کودکانه‌شان صدای ناظم مدرسه را از بلندگو می‌شوند که هرچند وقت یکبار یکی‌شان را با لحن خشن و آمرانه‌ای صدا میزند: مریم مقنعه‌ات را درست کن، رومینا دکمه‌های روپوشت را ببند، زهرا موهایت را بده زیر مقنعه.
خاطرات کودکی ما زنان پر است از خاطرات تلخ و گاه آزاردهنده‌ای که در مدارس دخترانه با آن رو به‌رو بوده‌ایم. دختربچه‌هایی که در ایران به واسطه جنسیتشان با خشونت‌های مضاعف و ساختاری رو به رو بوده و هستند. دختربچه‌هایی که از همان بچگی و در نظام آموزشی ایران و در آن حیاط‌های کوچک با دیوارهای بلند کم‌تحرکی و بی‌تحرکی را یاد می‌گیرند.
کم‌تحرکی در دختران بیش از پسران
مطالعه انجام گرفته از سوی سازمان بهداشت جهانی بر روی ۱.۶ میلیون نفر از ۱۴۶ کشور جهان نشان می‌دهد، کم‌تحرکی در بین نوجوانان نگرانی‌ای جهانی است. بر اساس این گزارش بیش از ۸۰ درصد نوجوانان بین سن ۱۱ تا ۱۷ سال توصیه بهداشت جهانی مبنی بر حداقل یک ساعت فعالیت ورزشی در روز را رعایت نمی‌کنند. بر اساس این گزارش کم‌تحرکی در دختران بیش از پسران دیده شده است. به گفته این سازمان، کم‌تحرکی دختران در این تحقیق ۸۵ درصد و کم‌تحرکی پسران ۷۸ درصد بوده است. در بسیاری از کشورها دختران بعد از ده سالگی نسبت به سال‌های قبل‌تر از آن تمایل کمتری به انجام فعالیت‌های بدنی دارند. برخی گزارش‌ها افت فعالیت بدنی دختربچه‌ها در سنین نوجوانی را تا ۸۳ درصد عنوان کرده‌اند.
بسیاری از کارشناسان حوزه جنسیت این تغییر رفتار را ناشی از نقش‌های جنسیتی و رفتاری مورد انتظار از هر جنسیت تلقی می‌کنند. در حقیقت دختران نوجوان ممکن است بیشتر از دختربچه‌ها در سنین پایین‌تر به برخی از ورزش‌ها به چشم ورزشی مردانه نگاه کنند. علیرغم تمام تلاش‌هایی که برای تغییر نگاه جنسیت زده به ورزش در دنیای امروز انجام‌شده است، اما هنوز در بسیاری از باورها و فرهنگ‌ها ورزش فعالیتی زنانه قلمداد نمی‌شود و بسیاری از دختربچه‌ها این الگوی رفتاری و کلیشه جنسیتی را از همان دوران کودکی می‌آموزند و با این تفکر به دوران بزرگسالی پای می‌گذارند که ورزش قلمرویی مردانه است.
کلیشه‌های جنسیتی نسبت به ورزش در کشورهایی مثل ایران که زنان در آنها با محدودیت‌های ساختاری رو به رو هستند، بیشتر خود را نشان می‌دهد. دختربچه‌هایی که از همان بدو ورود به مدرسه و به دلیل حجاب اجباری و پوشیدن مقنعه و مانتوهای گشاد و بلند و محدود شدن در فضاهای بسته عملا مجالی برای تحرک و فعالیت بدنی نمی‌یابند.
سهم اندک زنان از عرصه عمومی
در ایران بسیاری از ورزش‌ها- مانند دوچرخه‌سواری- که انجام دادن آنها نیاز به حضور در عرصه عمومی دارد برای زنان ممنوع اعلام شده است. ممنوعیت دوچرخه‌سواری زنان در ایران آن‌قدر جدی است که حتی دختربچه‌ها هم نمی‌توانند برای رفتن به مدرسه از دوچرخه استفاده کنند. امری رایج در بسیاری از کشورها که موجب تحرک داشتن دانش‌آموزانی می‌شود که مدت‌زمان طولانی را پشت نیمکت‌های کلاس درس بی‌تحرک می‌نشینند.
محمدتقی نقدعلی، نماینده خمینی‌شهر در مجلس شورای اسلامی از مخالفین دوچرخه‌سواری زنان با غیرقانونی خواندن و حرام دانستن آن در فضاهای عمومی خواستار آن شد تا با انتقال دوچرخه‌سواری زنان به مکان‌های سرپوشیده مانند پارک‌های مخصوص زنان این فعالیت به امری معقول تبدیل شود.
این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های محیط‌های ورزشی برای زنان و دختران آسیب‌های جسمی و روانی زیادی را به دنبال داشته است. به طوریکه به گفته معاون اجتماعی سازمان بهزیستی ایران، در ۱۵ سال گذشته به دلیل کمبود فضا و تحرک، ظرفیت‌های حیاتی و سلامتی دختران ۱۱ درصد کاهش یافته است.
کودک‌آزاری‌هایی که با محدود کردن فضاهای ورزشیِ دختران به محیط‌های سربسته و کوچک عملا فرصت رشد، سلامت جسمی و روانی آنها را از همان دوران کودکی گرفته است. دختربچه‌هایی که ورزش نکردن و کم‌تحرکی را در دوران مدرسه آموزش می‌بینند، سبک زندگی‌ای که به دوران بزرگسالی آنها نیز راه پیدا می‌کند. بر اساس آمار اعلام شده از سوی افشین مولایی، رئیس فدراسیون ورزش‌های همگانی، آمار کم‌تحرکی و ورزش نکردن زنان در ایران به رقم هشدار دهنده ۶۴ درصد رسیده است. مولایی با نگران کننده خواندن این عدد میگوید: «اگر در بازه زمانی چهارساله نتوانیم ورزش همگانی را در بین زنان و دختران کشور عملیاتی و اجرایی کنیم در یک دهه آینده فقط با جمعیت زنان بیمار مواجه خواهیم بود.»
تحقیقات نشان می‌دهند کمک به ایجاد زندگی فعال دختران در دوران نوجوانی به ادامه این روند در بزرگسالی آنها کمک شایانی دارد. دختران غیرفعال در آینده به زنان غیرفعال که از بیماری‌های جدی‌ای رنج می‌برند تبدیل خواهند شد. کم‌تحرکی در دختران باعث اختلالات هورمونی می‌شود و پوکی استخوان و کاهش توان عضلات را به دنبال خواهد داشت. اختلالات قاعدگی نیز از دیگر عوارض کم‌تحرکی در دختران گزارش شده است. فشار خون بالا، دیابت نوع دو، سرطان پستان، سرطان تخمدان و دهانه رحم از دیگر بیماری‌هایی است که افراد کم‌تحرک در دوران کودکی در بزرگسالی با آن مواجه خواهند بود.
فقر حرکتی زنان در ایران به سن دبستان رسیده است
دکتر فرزانه ترکان متخصص پزشکی فیزیکی و مؤسس نخستین نهاد پزشکی ورزشی تحت عنوان هیئت پزشکی ورزشی تهران با اشاره به تحقیقی که در مورد ورزش دختران انجام‌شده میگوید: «در مورد زنان ایرانی با مسئله‌ای مواجهیم که ۶۰ درصد زنان ما با فقر حرکتی از سنین زیر نوجوانی مواجه‌اند؛ یعنی فقر حرکتی از سن دبستان در زنان ما شروع شده است. این وضع ادامه پیدا می‌کند و تا جوانی و میانسالی استمرار می‌یابد و منجر به بیماری‌هایی می‌شود که باید به درمان آن پرداخت و برایش هزینه کرد.»
به گفته این متخصص پزشکی و بر اساس تحقیق انجام‌گرفته سن بلوغ دختران در ایران بسیار پایین آمده است و به سن دبستان یعنی ۹ و ۱۰ سال رسیده است. بر اساس تحقیق یادشده سن بلوغ در دخترانی که ورزش می‌کردند بالاتر از سن بلوغ در دخترانی است که ورزش نمی‌کردند.
علیرغم تمام هشدارهایی که کارشناسان حوزه سلامت در خصوص پیامدهای کم‌تحرکی زنان و دختران در ایران داشته‌اند، به نظر نمی‌رسد این هشدارها تغییری را در سیاست‌های حکومت ایران در خصوص ورزش زنان به دنبال داشته باشد. بر اساس نگاه حکومتی که زنان را در چارچوب خانه می‌خواهد اکثر باشگاه‌های ورزشی در ایران نوبت صبح و ظهر خود را به زنان اختصاص داده‌اند و ساعت‌های عصر و شب که زنان شاغل و دختران نوجوان مدرسه‌ای می‌توانند در آن حضور یابند عملا به مردان اختصاص داده شده است. این حذف زنان و دختران از عرصه عمومی رویکردی است که حکومت ایران سال‌هاست با به کارگیری سیاست‌های کلان و خرد خود دنبال کرده و می‌کند. سیاست‌هایی که به دختربچه‌ها از همان بدو کودکی می‌آموزد، ورزش در ایران قلمرویی مردانه است که سهم اندکی از آن، آنهم در برخی از شهرهای بزرگ و برای طبقه‌ای خاص به آنها اختصاص داده شده است.
منبع: DW
