روز جهانی آموزش؛ گزارش یکساله وضعیت حق تحصیل و آموزش در ایران

مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران همزمان با روز جهانی حق تحصیل با ارائه گزارش پیش رو به بررسی وضعیت تحصیل و آموزش و برخورد با فعالان این عرصه از جمله معلمان و دانشجویان در حد فاصل ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱ پرداخته است.

حق تحصیل یک حق اساسی است که باید حداقل برای همه کودکان در مراحل ابتدایی و اساسی به صورت رایگان در دسترس باشد. اما بسیاری از دانش آموزان در ایران به دلیل کمبود امکانات و فضاهای آموزشی و مدارس فرسوده از حق تحصیل محروم شده اند. به گفته مدیر عامل جامعه حمایت از حقوق کودکان (SPRC)، تقریباً ۱ میلیون کودک در محله های توسعه نیافته یا فقیرنشین در ایران زندگی می کنند که از تحصیل محروم هستند و ۴۹ هزار کودک به دلیل نداشتن شناسنامه یا اشتغال کاذب در مدارس تحصیل نمی کنند. در حالی که این آمار هر ساله نوسان زیادی ندارد ، در طی همه گیری ویروس کرونا تقریباً آمار کودکان محروم از تحصیل سه برابر افزایش یافته است. این افزایش آمار به دلیل عدم وجود زیرساخت های مناسب برای آموزش آنلاین و تغییر ناگهانی شکل آموزش از کلاس های درس به مدارس آنلاین در دوره همه گیری کرونا است.

در سطح دانشگاه، علاوه بر بسیاری از چالش های سیستماتیک برای ورود به دانشگاه ها، بسیاری از دانشجویان به دلیل اعتقاد مذهبی خود از تحصیل در آموزش عالی منع شده‌اند. کسانی که باورمند به ادیانی هستند که توسط دولت رسماً شناخته نشده، بطور خاص بهاییان مجاز به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر نیستند. محصلان بهایی علاوه بر ممنوعیت اتمام تحصیلات عالی دانشجویی در دانشگاه های ایران، از تحصیل آنلاین هم محروم هستند، بسیاری از معلمان و دانشجویان یا افرادی که با موسسه آموزش عالی بهائی (BIHE) ارتباط داشتند در سالهای اخیر دستگیر شده و به حبس های طولانی مدت محکوم شده اند.

همچنین، بسیاری از دانش آموزان و معلمان نیز به دلیل بیان افکار و عقاید خود یا برگزاری تجمعات مسالمت آمیز یا انتشار نشریات دانشجویی دستگیر، معلق، اخراج و یا توبیخ شده اند.

این اقدامات نقض آزادی فکر و مذهب، آزادی عقیده و بیان، آزادی اجتماعات و حق تحصیل است. لازم به ذکر است که حق تحصیل شامل دسترسی برابر به تحصیلات عالی برای همه بر اساس شایستگی است.

آموزش ابتدایی و مقدماتی

دسترسی به تحصیلات ابتدایی و مقدماتی به دلیل عوامل مختلف از جمله کمبود زیرساخت ها، فقدان خدمات دهی به کودکان بدون شناسنامه، فقر و تبعیض های فرهنگی و زبانی برای همه به یک اندازه امکان پذیر نبوده است. به گفته مدیر عامل جامعه حمایت از حقوق کودکان، تقریباً ۱ میلیون کودک در محله های توسعه نیافته یا فقیرنشین در ایران زندگی می کنند که از تحصیل محروم هستند و ۴۹ هزار کودک به دلیل نداشتن شناسنامه یا اشتغال کاذب در مدارس تحصیل نمی کنند.

در حالی که این آمار هر ساله نوسان زیادی ندارد ، اما در طول همه گیری کرونا به دلیل عدم وجود زیرساخت های مناسب برای آموزش آنلاین و تغییر ناگهانی شکل تدریس از کلاسها به مدارس آنلاین ناشی از همه گیری کرونا، تقریباً سه برابر افزایش در تعداد کودکان محروم از تحصیلات ابتدایی را شاهد بودیم. طبق گفته وزیر آموزش و پرورش ۳ میلیون و ۲۲۵ هزار کودک به دلیل عدم دسترسی به اینترنت یا دستگاه هایی مانند تلفن های هوشمند، تبلت ها و کامپیوتر از تحصیل محروم هستند.

با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که آموزش دانش آموزان را از طریق اینترنت و با استفاده از بستری به نام “شاد” از سر می گیرد. این بستر آنلاین که دسترسی به آن به اینترنت نیاز دارد، از ابتدای شروع مورد انتقاد معلمان و فعالان جامعه مدنی قرار گرفته است. مشکلات آموزش آنلاین در ایران و تعطیلی ناگهانی مدارس بدون حمایت چشمگیر از دانش آموزان محروم، عدم دسترسی به اینترنت قابل اعتماد در بسیاری از مناطق کشور به ویژه در مناطق روستایی و عدم توانایی مالی دانش آموزان و خانواده های آنها جهت تهیه دستگاه های لازم برای این نوع آموزش مانند تلفن های هوشمند از جمله این انتقادات بوده است.

کودکان بدون شناسنامه: یکی دیگر از جنبه های عمده تبعیض آمیز پلت فرم “شاد” این است که دانش آموزان را ملزم به ثبت نام با شماره شناسایی ملی خود می کند، این امر کودکان بدون سند را بدون دسترسی به آموزش ابتدایی و مقدماتی رها کرده است.

کودکان در مناطق روستایی و عشایر: همچنین گزارش هایی از مناطق مختلف کشور وجود دارد مبنی بر این که با نبود زیرساخت های اتصال به اینترنت مناسب، کودکان باید به نقاط بلند نزدیک محل های سکونت خود مانند کوه و تپه ها صعود کنند تا بتوانند به شبکه شاد متصل شده و در کلاس ها شرکت کنند.

کودکان محله های فقیرنشین یا حاشیه شهرها: بخش عمده ای از جمعیت ایران در حاشیه شهرها یا در شرایط بد مسکن زندگی می کنند. کودکانی که در این شرایط زندگی می کنند به طور نامتناسبی تحت تأثیر تغییر ناگهانی آموزش آنلاین قرار می گیرند. طبق گفته انجمن آمایش سرزمین ایران، تا سال ۲۰۲۰ ، ۴۵٪ از جمعیت ایران در خانه های واقع در محلات فقیرنشین یا حاشیه شهرها زندگی می کردند. به گفته مسئول این انجمن ، “اگر ۴۵ درصد از ۸۵ میلیون جمعیت کشور را محاسبه کنیم، امروز ۳۸ میلیون نفر در حاشیه شهرها یا در مسکن های بد زندگی می کنند.” با توجه به این آمار، تقریبا نیمی از جمعیت کشور در شرایطی زندگی می کنند که آموزش آنلاین را برای آنها غیرقابل دسترسی یا با دشواری میسر می کند.

دانشگاه و آموزش عالی

شروع تحصیلات عالی در ایران به یک سیستم آزمون سراسری (کنکور) محدود می شود، آزمونی که همه دانشجویانی که مایل به ورود به دانشگاه هستند باید در آن شرکت کنند و بر اساس رتبه خود در این آزمون در دانشگاه ها و رشته های انتخابی خود مشغول به تحصیل شوند. این آزمون بسیار رقابتی است و اغلب دانشجویان در دانشگاه یا رشته های انتخابی خود پذیرفته نمی شوند. در سالهای اخیر بنا به سیاست گذاری رهبر ایران، کرسی کمتری برای دانشجویان دختر تخصیص یافته است، با این وجود دانشجویان دختر بیش از نیمی از دانشگاه ها با نرخ قبولی بالاتر در مقایسه با دانشجویان پسر به خود اختصاص می دهند. به گفته رئیس موسسه سنجش، -مسئول انجام آزمون ورودی دانشگاه سراسری (تحت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) – در سال ۲۰۲۰ ، ۱۰۱ هزار و ۹۱۲ زن در آزمون ورودی دانشگاه سراسری قبول شدند که ۵۳.۶٪ از کل افرادی است که ثبت نام کرده اند.

بخش زیر شامل آمارهای بخش آمار فعالان حقوق بشر در ایران در مورد وضعیت دانشجویان و معلمان در ایران در طی یکسال گذشته است.

در دوره زمانی ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، مجموعا ۷ دانشجو بازداشت شدند. همچنین برای ۱۱ دانشجو و فعال دانشجویی ۵۱۲ ماه حبس و ۲۲۲ ضربه شلاق صادر شد. از سوی دیگر، ۲۱ مورد تجمع دانشجویی و ۳ مورد تفتیش منزل و ضبط لوازم شخصی به ثبت رسیده است.

در ضمن، ۸ بهمن‌ماه ۱۳۹۸، چهار دانشجو در قزوین بر اثر نشت گاز متان از چاه فاضلاب دانشگاه فنی مهندسی بوئین زهرا این شهر، دچار مسمومیت شده و به مراکز درمانی منتقل شدند.

لازم به ذکر است، بیست دانشجوی دانشگاه محقق اردبیلی به دلیل تجمع و شرکت در مراسم یادبود درگذشتگان فاجعه هواپیمای اوکراینی توبیخ و تعلیق شدند.

علاوه بر این، ۲۳ دانشجوی بهایی از ادامه تحصیل محروم شدند.

نشریات دانشجویی ضد و فروغ نیز در همین دوره توقیف شدند.

معلمان و فعال صنفی معلمان:

در دوره زمانی ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، مجموعا ۳ معلم بازداشت و ۱۳ معلم و فعال صنفی معلمان به ۳۳۴ ماه حبس، ۴۵ ضربه شلاق و دوازده میلیون و صد هزار تومان جریمه نقدی محکوم شدند.

همچنین، مورخ ۲۰ مرداد ۱۳۹۹، یک معلم در جره و بالاده یکی از بخش‌های شهرستان کازرون واقع در استان فارس، با خوردن سم دست به خودکشی زده و جان خود را از دست داد. دلیل این اقدام عدم قبولی وی در آزمون نهضت سوادآموزی عنوان شده است.

منبع: هرانا