هفتادوهفتمین جلسه دادگاه نوری؛ شاهد: ادعای قانونی بودن اعدام‌ها «دروغ محض» است
هفتاد و هفتمین جلسه دادگاه حمید نوری، متهم به مشارکت در اعدام زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷ در زندان گوهردشت روز چهارشنبه سوم فروردین ۱۴۰۱ با حضور دو شاهد -کارشناس، به نام‌های تورون لیندهلم، استاد روانشناسی اجتماعی و معاون دپارتمان روانشناسی دانشگاه استکهلم، و شادی صدر، حقوقدان و یکی از مدیران سازمان عدالت برای ایران، برگزار شد.
تورون لیندهلم توضیح داد که از سال ۱۹۹۳ بر روی روانشناسی شهود، حافظه زندانیان خشونت‌دیده، میزان سندیت و همخوانی شهادت افراد و عوامل و فاکتورهای تاثیرگذار بر شهادت‌ها و خصوصیات شکنجه‌گر و ضارب تحقیق کرده است. او چندین بار در جریان شهادتش تاکید کرد که یکی از مهمترین منابع و بسترهای تحقیقاتی او و همکارانش، جنگ جهانی دوم و جنایت نازی ها در حق یهودیان و اردوگاه‌های اسرا بوده است. شاهد در سخنانش به این موارد مهم اشاره کرد:
- انسان در به خاطر آوردن وقایع بسیار توانا و باهوش است و مهمترین عامل در پروسه به‌یادآوری، مشاهده و اصولا «صورت» است.
- تمرکز انسان در دیدارها و رودررویی با دیگران بیشتر روی فرد است تا اطراف.
- ذهن و چهره‌شناسی زنان در مقایسه با مردان بهتر است.
- توانایی افراد در به‌یادآوری با هم تفاوت دارد، اما در مجموع فرد در شناسایی افراد هم‌نژاد و هم‌قوم خود، توانایی بهتر و بیشتری دارد.
تورون لیندهلم در مورد کدگذاری ذهن انسان و تاثیر تروما یا بحران بر روی آن توضیح داد:
- تمرکز فرد [زندانی] در شرایط تروما بر روی کانون آن تروما قرار دارد.
- فرد می‌تواند اتفاقات و محیط بیرونی و تاثیرات احساسی خود را در ارتباط با آن تروما به خاطر بیاورد.
تورون لیندهلم در مورد استرس پس از تروما گفت:
- خاطره یک تروما به صورت غیرارادی در حافظه فرد ذخیره می‌شود و شخص ناخواسته آن را به یاد می‌آورد.
- وقوع اتفاقات به صورت مکرر و سریالی موجب یادآوری و تکرار آنها و در مواردی ترکیب و ادغام وقایع در ذهن فرد می‌شود.
تورون لیندهلم گفت که در صورت فقدان قوه بینایی یا داشتن چشم‌بند:
- برداشت و ثبت محیط توسط فرد بهتر و دقیق‌تر می‌شود.
- میزان و سندیت روایت‌ها با چشم‌بند به میزان دید احتمالی طرف از درون چشم‌بند بستگی دارد.
تورون لیندهلم تاکید کرد که روایت کردن خاطره و تروما برای دیگران به پروسه به خاطر سپردن بهتر آن توسط شاهد کمک می‌کند. او گفت نحوه بازجویی از شخص در مکانیزم به‌یادآوری اتفاقات تاثیر مستقیم می‌گذارد.
تورون لیندهلم توضیح داد که با تحقیق روی اردوگاه‌های اسرا در جنگ جهانی دوم متوجه شد که افراد اکثرا تاریخ انتقال و ورودشان به اردوگاه‌ها را به خوبی به یاد می‌آورند، اما شاید در مورد زمان کشته شدن یا مرگ دوست یا همبندی خود اشتباه کنند.
تورون لیندهلم در پاسخ به وکلای مدافع متهم گفت زمان در روایت‌ها مهم است و می‌تواند در روایت‌های شاهد از یک حادثه مشخص – درست پس از وقوع آن و دو هفته بعد از آن – تفاوت‌هایی ایجاد کند.
وکیل مدافع متهم از شاهد پرسید که اطلاعات قبلی شاهدان تا چه حد روی حرف‌ها و شهادت آنها تاثیرگذار است. شاهد در پاسخ گفت در پژوهشی که چهل سال پس از ماجرای دادگاه نورنبرگ انجام گرفت مشخص شد که پخش شهادت یک شخص در دادگاه و نشان دادن تصویر او [یا متهم]، بر روی شهادت افراد بعدی تاثیر گذاشته بود. از سوی دیگر در همان تحقیق مشخص شد که ۶۰ درصد از کسانی که پخش جلسه را ندیده بودند نیز فرد را به یاد آوردند و هویت او را شناسایی کردند.
تورون لیندهلم به این سوال که آیا نشان دادن تصویری به شاهد و درخواست از او برای شهادت علیه فرد مذکور می تواند روی شهادت شاهد تاثیر بگذارد یا خیر، پاسخ مثبت داد.
شادی صدر، حقوقدان و از بنیان‌گذاران سازمان عدالت برای ایران، شاهد بعدی دادگاه بود. او گفت از سال ۱۹۹۹ به بعد وکالت پرونده‌های مختلف حقوق بشری، مخصوصا پرونده زندانیان زن محکوم به سنگسار را برعهده داشت و اطلاعات دقیقی نسبت به اعدام‌های تابستان ۶۷ نداشت. او گفت در سال ۲۰۱۰، پس از شروع به کار سازمان عدالت برای ایران، تحقیق درباره شکنجه جنسی و خشونت مبتنی بر جنسیت علیه زندانیان سیاسی زن در دهه ۶۰ را آغاز کرد.
شادی صدر صحت فتوای آیت الله خمینی را براساس مدارک موجود، به ویژه توضیحات به زعم وی «مبسوط» آیت الله منتظری در کتابش، تایید کرد.
شادی صدر از «بقایای اعدام شدگان در گورهای جمعی» به عنوان مهمترین سند وقوع جنایت سال ۱۳۶۷ به دست جمهوری اسلامی نام برد. او از شاهدان عینی صحبت کرد که با چشم خود پیکر دفن‌شدگان را دیده‌اند. او گفت: «متاسفانه جمهوری اسلامی به هیچ گروه مستقل حقوق بشری حتی اجازه نداده است که به مکان‌های گورهای جمعی نزدیک بشوند. چه برسد به این که اجازه حفر آنها و شناسایی هویت دفن‌شدگان داده بشود.»
شادی صدر در شهادت خود از چندین گزارش مشترک سازمان عدالت برای ایران و سازمان عفو بین الملل از جمله «اسرار به خون آغشته» و «اختفای جنایت» درباره کشتارها و شناسایی و اطلاع رسانی پیرامون تخریب گورهای دسته جمعی سخن گفت. او تاکید کرد که پیش و پس از گزارش‌های یاد شده، گزارش‌های دیگری هم توسط سازمان‌های متعدد حقوق بشر تهیه شده است.
شادی صدر گفت تحقیق مشترک سازمان عدالت برای ایران و سازمان عفو بین الملل روی بیست و سه زندان و حدود شصت گور دسته‌جمعی اعدام‌شدگان در سراسر ایران، با قاطعیت نشان می‌دهد که زندانیانی به طور مخفیانه و جمعی در تمامی این زندان‌ها در مقطع زمانی تابستان ۱۳۶۷ اعدام شده‌اند.
شادی صدر گفت این اعدام‌ها از قبل برنامه‌ریزی شده و گسترده بود و اکثر زندانیان اعدام شده در اوایل دهه ۱۳۶۰ بازداشت و در دادگاه های انقلاب محکوم شده بودند. برخی از آنها در حال گذراندن دوران حبس خود بودند و برخی حتی دوران محکومیت‌شان تمام شده بود.
شادی صدر گفت که به باور او یکی از ویژگی‌های گزارش «اسرار به خون آغشته» نسبت به سایر گزارش‌ها در این زمینه «جامع بودن آن» است. او گفت: «تا قبل از این گزارش که در سی‌امین سالگرد اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷ منتشر شد، هیچ سازمان بین المللی حقوق بشری دیگری گزارش تحقیقی در زمینه این کشتار منتشر نکرده بود.»
او گفت با توجه به اعتبار ویژه سازمان عفو بین الملل در سطح بین المللی، این گزارش برای هر اقدامی – حقوقی و شبه حقوقی – در حوزه این جنایت بسیار اهمیت داشت. او از «تحلیل حقوقی» گنجانده شده در انتهای این گزارش به عنوان یکی دیگر از ویژگی‌های آن نام برد.
شادی صدر درباره تصمیم‌گیری قانونی و براساس فتوای آیت الله خمینی درباره اعدام‌ها در تابستان ۱۳۶۷ در زندان گوهردشت اعلام کرد: «این ادعا که احکام اعدام زندانیان سیاسی در کشتار ۶۷ طی یک پروسه قضایی به دیوان عالی کشور رفته و بعد از تایید، اجرا شده، یک دروغ محض است.» او گفت اعدام ها کاملا خارج از چارچوب حتی ساختار موجود دادگاه ها و دادسراهای انقلاب بوده است.
شادی صدر شهادت داد که حسن گلزاری و مجید صاحب‌جمع دو زندانی سیاسی بودند که در مصاحبه‌هایشان در سال ۲۰۱۷ به طور مستقیم و مشخص از «حمید عباسی» به عنوان فردی نام برده‌اند که در زندان «گوهردشت» با او مواجه شدند. حسن گلزاری در مصاحبه‌اش گفته بود که «حمید عباسی» او را مورد سوال قرار داد و دستور نوشتن انزجارنامه و شلاق خوردن او توسط پاسداران را صادر کرد. او شهادت داد به غیر از این دو نفر هیچ زندانی دیگری از «حمید عباسی» در هیچ زندان دیگری نام نبرده است.
شادی صدر اما در جایی دیگر در توضیح اشاره برخی از مصاحبه‌شوندگان به برخورد با عباسی در زندان‌هایی به جز زندان گوهردشت توضیحاتی داد. او گفت آنها نمودار و جدول زمانی زندگی حرفه‌ای حمید عباسی را تهیه کرده‌اند و این جدول با نمودار زمانی زندگی حرفه‌ای لشکری و ناصریان همخوانی دارد.
شادی صدر گفت که براین اساس «ما می‌دانیم که حمید عباسی تا سال ۶۴ به عنوان دستیار ناصریان، دادیار زندان در زندان اوین کار کرده است. بین سال های ۶۴ تا ۶۶ – در دوره ای – در زندان قزلحصار کار کرده و بعد به زندان گوهردشت منتقل شده است. بنابراین زندانیانی هستند که ممکن است حمید عباسی را در زندان‌های قرل‌حصار، اوین، یا گوهردشت دیده باشند. ممکن است برخی اشاره کرده باشند که حمید عباسی به همراه ناصریان از زندان قزلحصار به گوهردشت منتقل شده است.»
یکی از بخش‌های مهم شهادت امروز شادی صدر درباره نحوه و دلایل اهمیت انجام بیش از پنجاه مصاحبه با برخی از خانواده ها و زندانیان عضو سازمان مجاهدین خلق جان به‌دربرده از اعدام‌ها در زندان‌های شهرستان‌ها بود که هم اینک در آلبانی، مقر سازمان مجاهدین خلق، زندگی می‌کنند. این مصاحبه‌ها در تیرانای آلبانی، محل اقامت این افراد در سال ۲۰۱۷ گرفته شد.
شادی صدر گفت که سازمان عدالت برای ایران پیش از آغاز تحقیق مشترک با سازمان عفو بین الملل با بیش از پنجاه زندانی سیاسی در آلبانی مصاحبه کرد. او درباره علت این مصاحبه ها گفت: «در مورد اعدام در شهرستان ها اطلاعات کمی وجود داشت که ما سعی کردیم با تحقیق‌مان این خلأ را پر کنیم.»
شادی صدر توضیح داد که در سال ۶۷ در بسیاری از شهرستان های کوچک بیشتر زندانیان سیاسی آزاد شده بودند و تعداد کمی در زندان ها باقی مانده بودند که اکثر قریب به اتفاق آنها از اعضای سازمان مجاهدین خلق بودند و اعدام شدند. از بازماندگان، افرادی در شهرهای کوچک ایران اقامت داشتند که به دلیل مسائل امنیتی امکان دسترسی به آنها ممکن نبود. تعدادی [بازمانده] نیز در آلبانی اقامت داشتند و به خاطر به دست آوردن اطلاعات، شهادت آنها لازم و مهم بود.
شادی صدر گفت شخصا لیستی از مصاحبه شوندگان بالقوه تهیه کرد. سازمان عفو بین الملل با روابط عمومی سازمان مجاهدین خلق در مقر سازمان ملل در لندن تماس گرفت و این لیست را در اختیار آنها قرار داد. در نهایت در اکتبر ۲۰۱۷ به آنها اطلاع داده شد که امکان انجام مصاحبه ها وجود دارد.
شادی صدر توضیح داد که روش مصاحبه ها براساس پروتکل استانبول مورد تایید سازمان ملل متحد و سایر قوانین رایج برای این قبیل مصاحبه های حقوق بشری انجام گرفت و تنها تفاوت در مکان انجام مصاحبه ها بود. او گفت مصاحبه های انجام گرفته در اروپا و آمریکای شمالی در منزل شاهد انجام گرفت، اما در آلبانی تمامی مصاحبه ها در یک اتاق دربسته در هتل محل اقامت مصاحبه کنندگان یا پشت درهای بسته در یک رستوران در نزدیکی محل اقامتشان انجام گرفت. او گفت در مصاحبه های تیرانا در آلبانی هیچیک از مسئولان سازمان مجاهدین خلق حضور نداشتند و شاهد تنها بود. مصاحبه ها فیملمبرداری شد و فیلم ها موجود هستند و در مواردی هم بنا به درخواست هیات دادستانی به آنها تحویل داده شده است.
او در توضیح سوال وکیل مدافع نوری که چرا سه لیست تهیه شده از مصاحبه ها درکیفرخواست وجود ندارد گفت که مسئولیت این موضوع به عملکرد دادستانی [سوئد] برمی گردد. او گفت بازجویی او در فوریه ۲۰۲۰ انجام گرفت و او شخصا لیست الف را در دسامبر ۲۰۱۹ یعنی دو ماه قبل از زمان بازجویی اش به دادستانی و خانم گیتا (یکی از وکلای مشاور برخی از شاکیان پرونده) ایمیل کرده بود. او گفت: «حداقل دو ماه قبل از بازجویی من ، خودم به طور کتبی به دادستانی اعلام کردم که از بین کسانی که ما با اونها مصاحبه کردیم حداقل دو نفر به اسم حمید عباسی در زندان گوهردشت و در زمان کشتار ۶۷ اشاره داشتند.»
شادی صدر شهادت داد که تحقیق روی وقایع زندان ها در شهرستان ها در تابستان ۶۷ نشان می دهد که در شهرستان ها تنها هواداران و اعضاء سازمان مجاهدین خلق اعدام شده اند. او گفت تحقیقات همچنین نشان می دهد در سال ۶۷ در تهران مواردی از اعدام زندانیان چپ و هواداران گروه‌های کرد در زندان هایی بجز زندان گوهردشت نیز رخ داده است.
شادی صدر در مورد این سوال که آیا پس از دستگیری متهم درباره او در جایی اظهارنظری کرده است یا نه گفت که هرگز بجز دو توئیت که درباره هویت حمید نوری به عنوان «حمید عباسی» پست کرده در هیچ مصاحبه‌ای شرکت نکرده و هیچ اظهارنظر دیگری هم در مورد شاهد انجام نداده است. او گفت در زمان توئیت‌های مذکور پیش از فعال شدن او در پروسه دادگاه به عنوان شاهد بوده است.
ادامه شهادت شادی صدر به فردا پنجشنبه چهارم فروردین ۱۴۰۰ موکول شد. جلسه فردا در مجموع با حضور سه شاهد برگزار خواهد شد.
منبع: صدای آمریکا
