ایران: مدارس مانع ثبت‌نام کودکان دارای معلولیت می‌شوند
تبعیض علیه کودکان دارای معلولیت باید پایان گیرد؛ آموزش فراگیر همراه با تامین امکانات لازم باید تضمین شود
کمپین حقوق بشر در ایران و دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی مشترک که امروز همزمان با آغاز سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ منتشر شد، اعلام کردند که کودکان دارای معلولیت در دسترسی به آموزش با تبعیض و موانع قابل توجهی روبرو هستند.
این گزارش ۴۷ صفحه‌ای تحت عنوان «مثل بقیه بچه‌ها: فقدان دسترسی کودکان دارای معلولیت به آموزش فراگیر و باکیفیت در ایران» تبعیض و موانع تحصیل کودکان دارای معلولیت در نظام آموزش و پرورش کشور را مستند می‌کند. بر اساس یافته‌های این گزارش، یکی از این موانع طرح اجباری «سنجش سلامت نوآموزان» است که می‌تواند کودکان را کاملا از تحصیل محروم کند. موانع دیگر شامل ساختمان‌های غیر قابل دسترس مدارس، دیدگاه‌های تبعیض‌آمیز مسوولان مدرسه و عدم آموزش کافی در زمینه روش‌های آموزش فراگیر برای معلمان و مدیران مدارس می‌باشد.
هادی قائمی، مدیر اجرایی کمپین حقوق بشر در ایران در این باره گفت: «منع کودکان دارای معلولیت از دسترسی به آموزش در محیطی فراگیر به انگ اجتماعی می‌افزاید که میلیون‌ها فرد دارای معلولیت در ایران روزانه با آن روبرو هستند.» او اضافه کرد: «تحصیل کودکان دارای معلولیت در همان محیطی که دیگر هم‌سن و سالان آنها آموزش می‌بینند کیفیت یادگیری همه کودکان را بهبود می‌بخشد و به نفع کل جامعه است.»
دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در این گزارش با ۳۷نفر در ایران مصاحبه کرده‌اند، از جمله کودکان دارای معلولیت و والدین آنها، فعالان حقوق معلولان و مقامات دولتی. این تحقیق در ادامه گزارش مشترک این دو سازمان در سال ۱۳۹۷، منتشر شد. گزارش پیشین، تبعیض و نبود دسترسی‌پذیری برای افراد دارای معلولیت در ایران، نگاه‌های کلیشه‌ای و انگ رایج نسبت به این افراد، رفتارهای نادرست برخی از مقامات و کارمندان دولتی، و همچنین موانع موجود برای دسترسی این افراد به حمل‌و‌نقل و مراقبت‌های پزشکی را مستند کرد.
کودکان دارای معلولیت حق دارند از آموزش فراگیر و با کیفیت برخوردار باشند، یک نظام آموزشی که در آن کودکان دارای معلولیت و کودکان بدون معلولیت در کنار هم و با دسترسی به حمایت‌های لازم در مدارس همگانی تحصیل کنند. این دو سازمان در گزارش خود بیان می‌کنند که آموزش فراگیر جهت کاهش انگ اجتماعی و ترویج حقوق افراد دارای معلولیت در طول زندگی نقشی کلیدی دارد.
نظام آموزش و پرورش ایران همه کودکان را به شرکت در یک طرح سنجش تبعیض‌آمیز وادار می‌کند. براساس ضریب هوشی به دست آمده از کودک در این «طرح سنجش سلامت»، «آموزش‌پذیری» کودکان تعیین می‌شود. کودکانی که در این سنجش نمرات پایین کسب می‌کنند به تحصیل جداگانه در مدارس استثنایی وادار می‌شوند. کودکان دارای پایین‌ترین سطح نمره نیز «غیر قابل آموزش» خوانده می‌شوند و کاملا از آموزش محروم می‌مانند.
در این گزارش، مادر یک کودک هفت‌ساله نابینا که مشکل ارتباطی هم دارد تجربه خود را از سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی و تشخیص «غیر قابل آموزش» بودن دخترش چنین توصیف کرد: «روزی که به من گفتند نمی‌توانند دخترم را حتی در مدرسه‌ی استثنایی ثبت‌نام کنند از بدترین روزهای زندگی من بود… من می‌خواهم دخترم مثل بقیه‌ی بچه‌ها به مدرسه برود. من همه‌ی وسایل مدرسه را برایش خریده بودم اما در جلسه‌ی سنجش دخترم به هیچ سوالی جواب نداد و آقایی که مسوول ارزیابی بود گفت که او آموزش‌پذیر نیست. تمام طول راه که دخترم را به خانه بر می‌گرداندم داشتم گریه می‌کردم.»
آن دسته از کودکان دارای معلولیت که در مدارس ثبت‌نام می‌شوند نیز با موانع گوناگونی روبرو هستند. این موانع شامل ساختمان‌ها، کلاس‌های درس و دستشویی‌های دسترسی‌ناپذیر یا نبود دستیار و سایر پشتیبانی‌هاست. دولت باید تضمین کند که کودکان دارای معلولیت از امکانات متعارف از جمله حمایت مورد نیاز در کلاس درس و ساختمان مدرسه برخوردار شوند. این موارد می‌تواند شامل ابزارهای کمکی مانند سمعک یا محتوای آموزشی در قالب‌های مختلف از جمله نسخه بریل یا صوتی باشد.
نبود چنین حمایت‌هایی می‌تواند بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها بگذارد. برخی والدین در این گزارش اظهار کردند که ناچارند خود کودک‌شان را در مدرسه همراهی کنند و او را از پله‌ها بالا و پایین ببرند یا در نوشتن و خواندن به او کمک کنند.
دسترسی‌ناپذیری و نبود امکانات متعارف در مدارس همچنین می‌تواند منجر به ترک تحصیل کودکان دارای معلولیت شود یا آنها را وادار کند در مدارس دور از خانه و یا حتی در مدارس استثنایی شبانه‌روزی و دور از خانواده و اجتماع تحصیلات خود را ادامه دهند.
بر اساس آمار دولتی، در طول سال تحصیلی ۱۳۹۷-۹۸ تنها ۱۵۰هزار کودک دارای معلولیت در سن تحصیل در مدارس ثبت‌نام شدند، در حالی که بیش از نیمی از این تعداد در مدارس استثنایی و جدا از سایر دانش آموزان مشغول به تحصیل بودند. بر اساس تخمین‌های بین‌المللی، تعداد کودکان دارای معلولیت در سن تحصیل در ایران حدود یک‌ونیم میلیون نفر است.
در سال‌های اخیر، دولت ایران جهت بهبود دسترسی کودکان دارای معلولیت به آموزش دست به اقداماتی زده است، از جمله افزایش چشمگیر بودجه آموزش و پرورش استثنایی و وضع استاندارد‌های دسترسی‌پذیری در ساختمان مدارس نوساز یا در حال بازسازی. دولت همچنین از طریق ارائه محتوای آموزشی در قالب‌های دسترسی‌پذیر از جمله نسخه بریل یا صوتی، حمایت خود را از کودکان دارای معلولیت در مدارس همگانی گسترش داده است.
با این حال به دلیل نبود رویکردی جامع برای تضمین آموزش فراگیر در کل نظام آموزش و پرورش، این اقدامات جهت تضمین دسترسی کودکان دارای معلولیت به آموزش برابر با سایر کودکان کافی نیست. ایران کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت و همچنین کنوانسیون حقوق کودک را به تصویب رسانده است. این کنوانسیون‌ها هر دو حق آموزش باکیفیت و بدون تبعیض را برای همه کودکان تضمین می‌کنند. به علاوه بر اساس کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، دولت‌ها باید جهت پشتیبانی از تحصیل باکیفیت کودکان دارای معلولیت، دسترسی‌پذیری و امکانات متعارف را تامین کنند.
جین بوکنن، معاون حقوق معلولیت در دیده‌بان حقوق بشر در این باره گفت: «رویکرد دولت ایران نسبت به آموزش کودکان دارای معلولیت باعث می‌شود که بسیاری از این کودکان در حاشیه جامعه قرار بگیرند. این دولت باید فورا به اجرای طرح سنجش سلامت نوآموزان که مانع دسترسی کودکان به آموزش است، پایان دهد و در راه حضور همه کودکان دارای معلولیت در مدارس همگانی و در کنار هم‌سن‌وسالان خود، قدم بردارد.»
منبع: کمپین حقوق بشر
