یادداشت: چه سرنوشتی در انتظار اقتصاد ایران است؟

اقتصاد ایران که نه تنها در دوره تحریم بلکه حتی در دوره پسابرجام دارای عدم اطمینان و ریسک بالائی در زمینه های تجاری، اقتصادی و سیاسی را بود اینک با خروج امریکا از برجام تکانه جدیدی را تجربه خواهد کرد.

خروج امریکا از برجام -حتی به فرض باقی ماندن اتحادیه اروپا- دارای پیامدهای مهمی برای اقتصاد ایران خواهد بود. چه بسیار از بنگاه های اروپائی دارای فعالیت های گسترده و سرمایه کلانی در امریکا هستند و بنابراین با اجرائی شدن تحریم ها مورد تهدید قرار خواهند گرفت. اگر در شرایط فعلی همکاری اقتصادی بنگاه های بین المللی با ایران ایران و بخصوص همکاری در عرصه بانکی را بتوان به گذر از روی زمین مین کاری شده تشبیه کرد، در آن صورت شمار این مین ها بیشتر و ریسک انفجار آن بیشتر خواهد شد. چنین امری نه تنها به فرار سرمایه خارجی دامن زده، فرار سرمایه خارجی، فرار سرمایه داخلی را نیز تشویق خواهد کرد. افزون بر این امریکا و حتی هم پیمانان غربی آن طی سالهای گذشته با توجه به تجربه گسترده ای که از سستی ها و ضعف های اقتصاد ایران کسب کرده اند، توانائی بیشتری برای آسیب زدن به اقتصاد ایران به دست آورده اند.

بنابراین در صورت اجرائی شدن تحریم های جدید، شکنندگی اقتصاد ایران- علیرغم اینکه مقاومتی خوانده می شود- نسبت به سالهای گذشته بیشتر خواهد بود. چه اینبار تحریم ها هوشنمندانه تر خواهد بود. به همین دلیل اقتصاد برون زا، تک محصولی و درون گرا، وابسته و رانتی ایران دارای آسیب پذیری بالائی نسبت به تحریم های بین المللی است. چون با کاهش واردات فن آوری و همچنین مواد اولیه و نیم ساخته واحدهای اقتصادی اعم از بخش نفت و خودروسازی و صنایع وابسته، نمی توانند کاملا فعال باشند و فرصت افزایش بهروری از آنها گرفته میشود

بخش بانکی زیر ساخت ضروری نقل و انتقال نقدینگی، ارز و سرمایه است. بنابراین هر نوع فعالیت اقتصادی- اعم از سرمایه گذاری کوتاه و بلند مدت، تولید، توزیع- کم یا زیاد مشروط به این زیر ساخت است. با محاصره بانکی ایران این زیرساخت دچار اختلال خواهد شد. در صورتی که سناریوی گسترش تحریم ها مد نظر دستگاه مدیریت ترامپ باشد، به نظر میرسد بخش بانکی ایران- که حتی در شرایط فعلی هم در انزوا است- نخستین بخش خواهد بود که موضوع گسترش تحریم ها خواهد بود و پس آن تحریم بخش صادرات نفت در دستور قرار خواهد گرفت. در سالهای اخیر بخصوص در دوره تحریمها سرمایه گذاری بخصوص صنعت نفت به شدت کاهش داشته است. به همین دلیل هم ظرفیت تولید در این بخش از اقتصاد ایران همپای رقبای منطقه ای و بین المللی رشد نکرده است. با تحریم مجدد این بخش طبیعی است که بازارهای صادرات نفت خام ایران در اختیار رقیبان قرار خواهد گرفت. که مشتریان فعلی ایران تمایلی ندارند با کشوری همکاری کنند که دارای ریسک بالاست. بدین ترتیب امکان ایران برای استفاده از ذخایر ارزی کاهش یافته و درآمدهای جاری ناشی از صادرات نفت آن هم مورد تهدید قرار خواهد گرفت. بدین ترتیب گردش نقدینگی ارزی که به مثابه خون برای پیکره اقتصاد ایران است دچار توقف خواهد شد. با گسترش تکانه ناشی خروج امریکا از برجام دارای پیامدهای گوناگونی در بازه زمانی کوتاه، میان و بلند مدت خواهد بود.

پیامدهای کوتاه، میان و بلند مدت تحریم های جدید

فرار سرمایه، کاهش ارز ریال در مقابل ارزهای معتبر، کاهش سرمایه گذاری کوتاه مدت، سقوط رشد اقتصادی و کاهش ایجاد فرصت های شغلی پیامدهای کوتاه مدت خروج امریکا از برجام خواهد بود. پیامدهای کوتاه مدت البته دارای پویائی است و به شرط تداوم کاهش فعالیت های بنگاه ها و واحدهای اقتصادی است.در میان مدت اما، با کاهش درآمدهای نفتی بر کسر بودجه دولت افزوده شده همچنین تراز پرداخت های خارجی نیز بیش از گذشته منفی خواهد شد. این دو عامل در ترکیب با عوامل دیگر زمینه ساز تداوم کاهش ارزش ریال خواهد بود. کاهش سرمایه گذاری و اختصاص منابع به هزینه های جاری نیز از دیگر پیامدهای تحریم ها خواهد. در صورتی که تحریم ها در بلند مدت گسترش یابد توان تولید داخلی ایران از آنچه که فعلا هست، کاهش یافته و اقتصاد ایران بیش از پیش وارداتی خواهد شد. کاهش فرصت های شغلی از پیامد وارداتی شدن اقتصاد ایران خواهد بود. چنین امری موجب برونزائی بیشتر اقتصاد ایران و تنش پذیری آن نسبت به تکانه های اقتصادی جهان است.

منبع:‌رادیو فردا