نقض برجام از سوی ایران به چه معناست؟
ایران با اعلام قصد خروج از تعهداتش در چارچوب برجام به تحریم‌های آمریکا و وعده‌های عملی نشده اروپا واکنش نشان می‌دهد. گزارش هانس اشپروس، خبرنگار بخش آلمانی دویچه وله در مورد اقدامات اخیر ایران.
یک سال پس از خروج یک‌جانبه‌ی آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، حسن روحانی، رئیس جمهور این کشور از “کاهش‌های جزیی و کلی در تعهدات ایران در برجام” خبر داد و اعلام کرد دیگر به محدودیت ذخیره‌سازی اورانیوم و آب سنگین پایبند نخواهد بود. رئیس جمهوری ایران، همچنین روز چهارشنبه گفت: «ما این تعهد [تغلیظ ۷/ ۳ درصدی] را کنار می‌گذاریم و به هر مقداری که دلمان خواست و ضرورت و نیاز ما بود، غنی‌سازی را افزایش می‌دهیم.» روحانی تا روز یکشنبه آینده به طرف‌های اروپایی برجام مهلت داده و گفته است، “از ۱۶ تیر اگر طرف‌های مقابل به تمامی تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نکنند، راکتور اراک به شرایط سابق باز خواهد گشت.”
همه این محدودیت‌ها در راستای محدود کردن ایران در مسیر دستیابی به بمب اتمی تا حداکثر زمانی که امکان‌پذیر است وضع شده‌اند.
روز دوشنبه ۱۰ تیرماه، ایران از افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود خبر داد.آژانس بین المللی انرژی اتمی در نخستین واکنش به خبر عبور از میزان مجاز، اعلام کرد که از موضوع آگاه است و به زودی درباره این اقدام ایران گزارش می‌دهد.
آیا ایران با این گام به بمب اتم نزدیک‌تر شده است؟
پاسخ این پرسش این است که در اصل بله، عملا خیر. برای این منظور ایران ذخایر کافی اورانیوم با غلظت مورد نیاز را ندارد. در هنگام انعقاد برجام ایران برای تولید اورانیوم لازم برای کاربرد در سلاح اتمی، به تقریبا ۱۲ هزار کیلوگرم اورانیوم ضعیف و به مراتب شمار بیشتری سانتریفوژ فعال در مقایسه با امروز دسترسی داشت.
کارشناسان می‌گویند، ایران برای ساخت یک کلاهک باید دست کم چهار برابر بیشتر از ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی شده کنونی در دست داشته باشد و به غنی‌سازی ادامه دهد. الیور مایر کارشناس تسلیحاتی از نهاد دانش و سیاست در برلین معتقد است که پیام اقدامات اخیر ایران، خروج از تعهدات برجام، از سر گرفتن یک برنامه هسته‌ای نظامی نیست. این کارشناس می‌افزاید: «برای این منظور اقدامات کاملا متفاوت دیگری چه از نظر وسعت و چه از نظر کیفیت لازمند.» به اعتقاد مایر، برنامه اتمی ایران همچنان با فاصله، برنامه‌ای اتمی است که در جهان “به شدت تحت کنترل” است و به همین دلیل نمی‌توان گفت که ایران با این گام‌ها، یک برنامه اتمی نظامی را از سر می‌گیرد.
توافق اتمی در آستانه شکست است؟
از آنجا که به استثنای آمریکا، همه کشورهای امضاکننده‌ی برجام از جمله خود ایران یا دست کم دولت حسن روحانی، خواستار ادامه این توافق هستند، می‌توان گفت که برجام هنوز شکست نخورده است.
اما اگر ایران خروج از تعهداتش در چارچوب برجام را عملی کند، به گفته اولیور مایر، این پرسش پیش می‌آید که “واکنش اروپایی‌ها چه خواهد بود”. این کارشناس ادامه می‌دهد: «آنها همیشه گفته‌اند، تا زمانی از توافق اتمی حمایت می‌کنند که ایران هم به تمامی تعهدات خود پایبند بماند. اما ایران دیگر این مسیر را ادامه نمی‌دهد و پس از اقداماتی چون افزایش غنی‌سازی یا از سرگیری فعالیت راکتور آب سنگین اراک، برای اروپایی‌ها حفظ برجام و این استدلال که این “نقض قابل توجهی” نیست، مسلما سخت‌تر می‌شود.»
به عبارتی دیگر تحریک بیش از حد ایران، می‌تواند در بدترین حالت منجر به بازگشت همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل و رویارویی جدیدی بین جامعه جهانی با ایران شود.
ایران می‌گوید با وجود گذر از برخی مرزهای تعریف شده، توافق اتمی را نقض نکرده است؟ این مسئله را چگونه باید ارزیابی کرد؟
الیور مایر می‌گوید: «در حقیقت ایران سال ۲۰۱۵ توضیح داد و این مسئله را در توافقنامه هم وارد کرد که در صورت از سرگیری تحریم‌ها، این مسئله را دلیلی برای توقف جزیی یا کلی از تعهدات خود در چارچوب برجام می‌داند.» اما به گفته این کارشناس، اتحادیه اروپا این استدلال ایران را که در صورتی که آمریکا یا اروپایی‌ها بخشی از تعهدات خود را عملی نکنند، طرف دیگر هم کمی از تعهداتش را اجرا نمی‌کند، همواره رد کرده است. به اعتقاد اولیور مایر، موضع اروپا این است که نقض قرارداد از سوی یک طرف، توجیهی برای همین اقدام از سوی دیگر نیست.
گیرنده‌ی پیام اقدامات اخیر ایران آیا اتحادیه اروپاست؟ ایران با [تهدیداتش] به وادار کردن اروپا به اجرای تعهدات چه قدر موفق خواهد بود؟
از نظر فرانسوا نیکولاد، سفیر پیشین فرانسه در ایران، نقض عامدانه برجام، حالا چه اجرا شده باشد یا ایران تهدید به اجرای آن کند، بیش از همه، فریاد کمکی است به شرکا که ایران را از مشکلات اقتصادی فزاینده‌ای که ایران گرفتار آنهاست و پیامدهای تحریم‌های آمریکا هستند، بیرون بیاورند.
برای این منظور بریتانیا، آلمان و فرانسه، اینستکس را راه انداختند که در گام نخست ساز و کار مالی است برای معاملات کالاهای غیرتحریمی در حوزه کالاهای اساسی و حیاتی.
الیور مایر می‌گوید این ساز و کار مالی در هفته‌های اخیر تقویت شده است.
اتحادیه اروپا روز جمعه گذشته از عملیاتی شدن اینستکس خبر داد و همچنین کشورهای دیگر اروپایی در بیانیه‌ای اعلام کردند که آماده مشارکت در سهام شرکت اینستکس هستند. از نگاه ایران نقض عمدی برجام یا به عبارتی تهدید به نقض یا کاهش تعهدات هر چند محدود اما موفقیت آمیز بوده است. با این حال اینستکس همچنان در دو حوزه مهم از سرگیری معاملات نفتی و افزایش سرمایه‌گذاری‌های مهم در ایران نقشی ایفا نکرده است.
منبع: DW
