نسل زی؛ آنلاین‌های مادرزاد/ روشنک مهرآیین

ماهنامه خط صلح ـ ظهور اینترنت به غیر از این‌که روش زندگی انسان‌ها را تغییر داد، شکاف‌هایی بین نسل‌های مختلف نیز ایجاد کرد؛ نسلی که در سن بالا با این پدیده مواجه شدند، نسلی که در جوانی با آن آشنا شدند و نسلی که با آن به دنیا آمدند. هرکدام از این نسل‌ها رویکرد خاص خود را در مواجهه با فناوری و حتی شرایط اجتماعی و اقتصادی دارد.

اولین نسل اجتماعی که از بدو تولد با اینترنت و فناوری دیجیتال همراه یا قابل‌حمل مواجه شد، نسل زی (Z) یا «بومی دیجیتال» لقب گرفت؛ البته این افراد لزوماً سواد دیجیتال ندارند. با این حال، محققان و رسانه‌های عمومی این نسل را جمعیتی تعریف می‌کنند که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ به دنیا آمده‌اند. با این حساب این افراد هم‌اکنون از دوازده تا بیست‌وهفت سال سن دارند و اکثر آن‍‌ها فرزندان نسل ایکس‌اند؛ البته تحقیقات مرکز «پیو» اخیراً بازه‌ی زمانی تولد این نسل را از ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲ اعلام کرده است. پیو یک اندیشکده‌ی آمریکایی مستقر در واشنگتن است که به ارائه‌ی اطلاعات و آمار مختلفی درباره‌ی رویکرد آمریکایی‌ها در مقابل اینترنت می‌پردازد.

جمعیت نسل زی از وقتی چشم به جهان گشوده‌اند، در اطراف خود با فناوری‌های پیشرفته‌ای نظیر وب، شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌های فوری، خدمات پیام‌ کوتاه، ام‌پی‌تری پلیرها، تلفن‌های همراه و یوتیوب مواجه شده‌اند. نسل زی همگی کاملاً در دوران پسانوگرایی، چندگانگی فرهنگی و جهانی‌سازی زاده شده‌اند.

ویژگی‌های نسل زی

از شاخص‌ترین ویژگی این افراد می‌توان به استفاده‌ی زیاد از ابزارهای دیجیتال و هوشمند اشاره کرد. این نسل از زمانی که چشم باز کردند، با اینترنت و فضای دیجیتال عجین شده‌اند، حدوداً قبل از دوازده سالگی اولین گوشی هوشمند خود را دریافت کرده‌اند و عمدتاً از طریق رسانه‌های اجتماعی و پیام‌های متنی با دیگران ارتباط برقرار کرده‌اند و به همان اندازه که نسل‌های قدیمی‌تر پای تلویزیون وقت می‌گذرانند، با تلفن‌هایشان وقت می‌گذرانند. اکثر آن‌ها محتوای مورد نیازشان را در کسری از ثانیه در گوشی یا کامپیوترشان دریافت می‌کنند و از این رو گاهی آن‌ها را معتاد به فناوری، ضد اجتماعی یا «جنگجویان عدالت اجتماعی» تصور کنند. با این حال برخی متخصصان و کارشناسان این نسل را افرادی غیرمتعهد یا مسئولیت‌ناپذیر خطاب می‌کنند و گاهی هم آن‌ها را ناسازگار، بدرفتار و ریسک‌پذیر می‌خوانند.

از نظر اجتماعی و اقتصادی این نسل در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که نرخ طلاق در آن‌ها بیش‌تر بوده و از طرف دیگر خانوارهای آن‌ها دو درآمدی بوده‌اند؛ در نتیجه به طور کلی دوران کودکی و نوجوانی خود را با عدم حضور والدین به سر برده‌اند و عموماً هم روحیه‌ی کارآفرینی بالایی دارند.

افراد نسل زی با نسل‌های قدیمی متفاوتند، زیرا اولین مصرف‌کنندگانی‌اند که به طور کامل در عصر دیجیتال رشد کرده‌اند و استانداردهای بالایی برای نحوه‌ی گذراندن وقت خود به صورت آنلاین دارند. از این روست که فروشگاه‌های آنلاین و برندها در دهه‌های گذشته سعی کرده‌اند با علایق این نسل پیش بروند و گاهی نیز جلوتر از آن باشند تا مطمئن شوند که انتظارات دیجیتال این نسل را برآورده می‌کنند.

روان‌شناسی نسل زی

دکتر راس ای اوهارا، محقق رفتاری است که دوره‌ی‌ دکتری‌ و پسادکتری‌اش را از دانشگاه میسوری و کنتیکت گذرانده و سال‌هاست درباره‌ی رفتار دانشجویان در کشورهای مختلف مطالعه می‌کند. او اخیراً در مقاله‌ای که در مجله‌ی معتبر آمریکایی «سایکولوژی تودی» منتشر کرده، به بحث درباره‌ی شرایط روانی نسل زی پرداخته است.

به گفته‌ی اوهارا شاید نسل زی‌ها خودشان اعتراف نکنند، اما به شدت انگیزه‌ی پولدارشدن در سر دارند. آن‌ها در زمان رکود بزرگ اقتصادی در جهان بین شش تا سیزده سال داشتند و به همین دلیل مشکلات مالی را یا تجربه کرده‌اند یا شاهد آن بوده‌اند و به طور کلی جهان‌بینی آن‌ها حول و حوش مسائل مالی شکل گرفته است. آن‌ها دوره‌ای زندگی کرده‌اند که نابرابری درآمدی بیداد می‌کند و والدین خود را دیده‌اند که همیشه با بدهی‌ و قسط و قرض دست‌وپنجه نرم می‌کنند و زمان‌های عطف مهمی چون ازدواج و بچه‌دارشدن را به تأخیر می‌اندازند.

دانش‌آموزان نسل زی معمولاً برنامه‌ریزی مالی را از سیزده سالگی شروع می‌کنند و دو-سوم آن‌ها معتقدند که ثبات مالی مهم‌تر از شغلی است که آن‌ها را خوشحال می کند.

با این حال دانش‌آموزان نسل زی انگیزه‌ی عجیبی برای تغییر جهان دارند و در حالی که پول برایشان اولویت دارد، به امنیت بیش‌تر علاقه دارند تا تجملات؛ در واقع می‌توان آن‌ها را به این شکل تصور کرد که خود را در یک حباب امن قرار داده‌اند و دنیایی پر از چالش‌های اجتماعی و سیاسی را تماشا می‌کنند که مشتاق رفع آن‌ها هستند. آن‌ها برای تنوع ارزش قائلند و می‌خواهند جامعه‌ای عادلانه‌تر داشته باشند، اما شاید بیش از هر چیز دیگری خواهان نجات و حفظ محیط زیستند. به طور کلی تمایل دارند به نفع دیگران عمل کنند، حتی گاهی به خاطر این‌که دیگران را از ناامیدی درآورند، به ضرر خودشان حرف می‌زنند.

استفاده‌ی استراتژیک از رسانه‌های اجتماعی

به گفته‌ی اوهارا دانش‌آموزان نسل زی هرگز دنیا را بدون اینترنت ندیده‌اند و نشناخته‌اند. بیش از سه ساعت در روزشان را در اینترنت و سه ساعت دیگر را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند؛ اما جالب این‌جاست که بسیار استراتژیک از این رسانه‌ها استفاده می‌کنند؛ مثلاً از فیس‌بوک فقط برای ارتباط با خانواده، از برنامه‌های دیگر مثل تیک‌تاک برای شبکه‌سازی با هم‌سن‌وسالان خود و از برنامه‌هایی مثل اینستاگرام برای ارتباط با افراد غیرهم‌سن استفاده می‌کنند.

نمی‌توان به این نسل زامبی گوشی‌های هوشمند لقب داد، زیرا هشتادوسه‌درصد آن‌ها ارتباط رودررو را به پیامک، تلفن یا ایمیل ترجیح می‌دهند؛ هرچند بسیاری‌ از آن‌ها احساس می‌کنند به اندازه‌ی کافی برای اجتماعی‌شدن و مکالمه‌ی حضوری آموزش ندیده‌اند. آن‌ها صحبت‌های خود را کوتاه می‌کنند و پنهان‌شدن پشت گوشی‌هایشان روندی است که وقتی احساس ترس از موقعیت دارند، به آن روی می‌آورند.

بر اساس مقاله‌ای که سال ۲۰۰۹ منتشر شده، ارتباط با هم‌سالان مهم‌ترین انگیزه‌ی آن‌ها برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی است و به همین دلیل تمایل دارند به تعداد زیادی از کاربران متصل شوند و از رسانه‌های اجتماعی به عنوان مکانی برای نشان‌دادن تصویری از خود و ایجاد هویت استفاده کنند.

سبک رفتاری در شبکه‌های اجتماعی

محققان آمریکایی در پژوهشی که در سال ۲۰۱۶ با استفاده از کلان‌داده‌های استخراج‌شده از اینستاگرام انجام گرفت، نشان دادند که نوجوانان نسبت به بزرگ‌سالان کم‌تر پست می‌گذارند و بیش‌تر لایک، تگ و اظهار نظر می‌کنند. بر اساس این پژوهش نوجوانان لایک‌های بیش‌تری دریافت می‌کنند و گاهی پست‌هایی را که لایک کمی دریافت کرده‌اند، حذف می‌کنند؛ هم‌چنین نتایج نشان می‌دهد نوجوانان تنوع پستی کم‌تری دارند و اغلب پست‌هایشان احساسی است.

اغلب پست‌های اینستاگرام نسل زی به هشت دسته‌ی پست‌های دوستان، غذاها، ابزارها، پست به همراه متن کوتاه، حیوانات خانگی، فعالیت‌ها، سلفی و مُد تقسیم می‌شوند. بین شخصیت و ویژگی‌های عکس‌های به اشتراک گذاشته‌شده مانند فیلترها رابطه‌ی معناداری وجود دارد؛ چنان‌که از این طریق می‌توان به شخصیت افراد پی برد.

بیش از یک راه برای موفقیت در چنته دارند

دانش‌آموزان نسل زی بیش از نسل‌های قبلی برای آموزش ارزش قائلند و تعداد بیش‌تری از آن‌ها بیش از هر زمان دیگری در دانشگاه ثبت‌نام می‌کنند. آن‌ها ارتباطی بین اهداف مالی، اهداف شخصی و تحصیلات خود می‌بینند و مشتاقند تا جایی که می‌توانند دانش خود را بالا ببرند و به نظر می‌رسد که از گوش‌دادن به سخن‌رانی و خواندن کتاب‌های درسی سیر نمی‌شوند، ولی این‌جا اما و اگرهایی هم دارد:

آن‌ها مدرک لیسانس را تنها گزینه‌ی خود برای ساختن آینده نمی‌بینند، چون ریسک‌پذیرند و دوست دارند هرچه زودتر به درآمدزایی برسند. بسیاری از آن‌ها خواهان مسیر کوتاه‌تر و مستقیم‌تر برای اشتغال سودمندند و آموزش مبتنی بر شغل را به تحصیل در دانشگاه ترجیح می‌دهند. همان‌طور که قبل‌تر هم گفتیم، این افراد بسیار کارآفریند و می‌خواهند خودشان دست به کار شوند.

شغل فناورانه را ترجیح می‌دهند

نسل زی عاشق فناوری است و کارکردن در محلی که هنوز از روش‌های سنتی و قدیمی برای تعاملات استفاده می‌شود، برایش سخت و کسل‌کننده است. دوست دارد تعاملش با کارمندان و سیستم سازمانی از طریق فناوری برایش مهیا شود؛ به عنوان مثال استفاده از مواردی مانند سیستم مدیریت منابع انسانی اپلیکیشن‌محوری که ماژول‌های حضور و غیاب، یادگیری الکترونیک، و معارفه‎ بازی‌وار داشته باشد، آن‌ها را خوشحال می‌کند.

مشکلات روانی

به گفته‌ی روان‌شناسان نسل زی سطوح بالاتری از نگرانی، اضطراب و افسردگی را نسبت به نسل‌های قبل تجربه می‌کنند. آن‌ها به طور باورنکردنی از شکست می‌ترسند و با وجود این‌که عاشق یادگیری‌اند، ترجیح می‌دهند این کار را به صورت فردی انجام دهند تا از قضاوت در امان بمانند. همان‌طور که قبلاً گفتیم، فشار زیادی به خود وارد می‌کنند تا از پس خود برآیند و دیگران را ناامید نکنند که در بدترین حالت می‌تواند آن‌ها را به ترک کار قبل از هر درگیری ترغیب کند. آن‌ها از تصمیم‌گیری می‌ترسند؛ دانشگاه بهتر است یا شغل؟ بهترین رشته کدام است؟ کارآموزی بهتر است یا درس؟ و همین کشمکش‌های درونی گاهی آن‌ها را به تصمیم‌نگرفتن سوق می‌دهد. به همین دلیل است که این افراد برای ورود به دانشگاه و ادامه‌ی آن به حمایت‌های زیادی برای احساس امنیت و سلامت روان نیاز دارند.

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۷ انجمن روان‌شناسان آمریکا نسل زی با موضوعات نگران‌کننده‌ای از مهاجرت گرفته تا تجاوز جنسی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این مسائل باعث استرس قابل‌توجهی در آن‌ها می‌شود و تیراندازی‌های دسته‌جمعی در صدر فهرست رویدادهای استرس‌زا در میان نسل زی آمریکا قرار دارد. آن‌ها در نظرسنجی انجمن روان‌شناسان آمریکا عوامل استرس خود را مسائلی چون اخبارهای منفی، جدایی والدین، اخراج خانواده‌های مهاجر و گزارش‌های آزار و اذیت جنسی و تجاوز اعلام کرده‌اند.

این نظرسنجی هم‌چنین نشان می‌دهد که این نسل به طور قابل‌توجهی (بیست‌وهفت‌درصد) نسبت به سایر نسل‌های دیگر سلامت روانی خود را متوسط یا ضعیف گزارش می‌دهند و کم‌تر از آن‌ها از گفتن این‌که تحت درمان روانی‌اند، خجالت می‌کشند و به گفته‌ی مدیر انجمن روان‌شناسان آمریکا این امر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی آگاهی و پذیرش بیش‌تر آن‌ها از مسائل مربوط به سلامت روان باشد. بازبودن ذهن آن‌ها نسبت به موضوعات مربوط به سلامت روان نشان‌دهنده‌ی این است که به خود فرصت شروع بحث درباره‌ی مدیریت استرس را می‌دهند.

در این مطالعه آمده است که بیش از نه نفر از ده بزرگ‌سال نسل زی اعلام کرده‌اند که حداقل یک علامت فیزیکی یا عاطفی را به دلیل استرس تجربه کرده‌اند؛ مانند احساس افسردگی یا غمگینی (پنجاه‌وهشت‌درصد) یا کمبود علاقه، انگیزه یا انرژی (پنجاه‌وپنج‌درصد). فقط نیمی از آن‌ها احساس می‌کنند که برای مدیریت استرس خود به اندازه‌ی کافی تلاش کرده‌اند.

نسل زی در ایران

بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ نسل بومیان دیجیتال شامل ۴۵۸۹۷۲۳ نفر در کشور بوده است.

بر اساس یک مقاله‌ی‌ علمی از وزارت علوم (به نویسندگی داتیس خواجه‌ییان، سیاوش صلواتیان، شقایق کلی، امیرحسین یزدانی)، نسل زی ایران را متولدان ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۱ خورشیدی تشکیل می‌دهند. داده‌کاوی و تحلیل فعالیت‌های پانصدوسی‌وچهار کاربر نسل زی در اینستاگرام توسط این نویسندگان نشان می‌دهد که کاربران این نسل از تک‌تصویر بیش از اشکال دیگر مانند کلیپ و آلبوم تصاویر استفاده می‌کنند و رفتارهای کامنت‌گذاری و لایک آن‌ها نیز از الگوهای مشخصی تبعیت می‌کند.

منبع : هرانا