نکات قابل ذکر درباره آمار تکان‌دهنده مهاجرت ایرانیان (فرار مغزها)
طبق آمار رسمی وزارت امور خارجه حدود ۵ میلیون نفر ایرانی در غربت هستند. هیچ‌گاه در تاریخ – از حمله مغولها تا اسلام – افراد تا این حد از وطن دور و غریب نشده‌اند.
خبر مهاجرت ۳ میلیون ایرانی در سال گذشته آماری نیست که یک سازمان بین‌المللی اعلام کرده باشد، تا سخنگوی وزارت امور خارجه پشت تریبون قرار گرفته و طبق معمول بگوید: تکذیب می‌کنم!
این آمار را روزنامه جوان اعلام کرده که به انتساب یا ارتباط با یکی از قدرت‌مند‌ترین نهادها شهرت دارد. طبیعتا انگ ضد انقلاب یا تأثیرپذیری از شایعه‌سازی دشمنان بر آن نمی‌چسبد.
در چرایی دلایل یا انگیزه‌های مهاجرت، علی‌الخصوص مهاجرت متخصصان و نخبگان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
احساس تبعیض: بر خلاف ادعای عدالت، احساس غالب این است که تبعیض بیداد می‌کند. به عنوان مثال درآمد یک پزشک در کشور توسعه یافته، هرگز ۱۰۰ برابر دیگر اعضای کادر درمان (شامل پزشکان کم درآمد) نیست. پزشک غیر‌سهام‌دار یا پرستاری که در ایران از این تبعیض رنج میبرد، تصمیم می‌گیرد با توجه به تخصص‌های مختلفی که کسب کرده، با مهاجرت به کشوری همچون عمان دستمزد بالاتر و متناسبی دریافت کرده و منزلت بیشتری داشته باشد.
تفکیک شهروندان: تقسیم جامعه به افراد خودی و غیر خودی و انتخاب مدیران ارشد از دانش آموختگان چند نهاد آموزشی خاص، این احساس را در برخی افراد ایجاد کرده که گویی در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که تبعیض نژادی در آن بیداد می‌کند.
آموزش و پرورش: یکی از دلایل مهاجرت، نجات فرزندان از ساختار فرسوده آموزش و پرورش است که به جای مهارت‌آموزی، بر القای آموزه‌های ایدئولوژیک اصرار دارند. ضمن اینکه ثمره آن هم قابل مشاهده است، اما دست‌بردار نیستند.
بیم سقوط: رشد اقتصادی صفر درصدی در یک دهه، یعنی حجم اقتصاد نه تنها بزرگ‌تر نشده بلکه کوچک هم شده است. وقتی هر سال به علت افزایش کرایه خانه مجبور به سقوط به محله‌های پایین‌تر می‌شوند، تصمیم به مهاجرت گرفته تا این روند متوقف یا کند شود.
تبدیل به ریال در داخل: افزایش تصاعدی ارزش دلار و یورو در داخل کشور، انگیزه افراد را برای مهاجرت و کار در خارج از کشور و تبدیل درآمدشان به ریال را برمی‌انگیزد.
ناشکوفایی: جامعه ایران به دو دلیل درگیر افسردگی است. یکی به خاطر پمپاژ مستمر اندوه و غلبۀ فرهنگ مرگ و ترویج آن در رسانه‌های رسمی و دیگری احساس ناشکوفایی در بخش قابل توجهی از مردم می‌باشد. به عنوان مثال جوانی که دوست دارد فرماندار و نماینده مجلس شود، هیچ مسیری پیش‌رو نمی‌بیند مگر آنکه جذب نهادهای نظامی، امنیتی یا دانشجو و فارغ التحصیل از دانشگاه‌های خاص باشد. دیگری دوست دارد هنر خود را بروز دهد و سومی ایده‌هایی در سر دارد، اما احساس می‌کند مجال شکوفایی برایشان نیست.
خدمت سربازی: یکی از دلایل مهاجرت یا رفتن بی‌بازگشت، نوع خدمت سربازی است که جوانان را از بازگشت به کشور منصرف و یا به رفتن از کشور تشویق می‌کند.
تصویر زندان: نقش حوادث بعد از ۲۵ شهریور را هم نباید نادیده گرفت. اخبار ممنوع‌الخروجی چهره‌های مشهور هنری و ورزشی حتی اگر کمتر از انگشتان دو دست هم باشد، تصویر یک زندان را از سرزمینی ترسیم می‌کند که گویی باید زودتر از آن جَست و رها شد! با این دید، شخص شتاب دارد قبل از آنکه ممنوع‌الخروج شود، کشور را ترک کند.
در جست و جوی منزلت: هدف و انگیزۀ همۀ مهاجران را، نباید کسب رفاه و معیشت بهتر دانست؛ چون انسان تنها به دنبال کسب قدرت، ثروت، شهرت یا در پی شهوت نیست. آدمی علی‌الخصوص اگر نخبه باشد، به دنبال منزلت هم هست. طبیعی است که به جای سر و کله زدن با حراست ادارات، تهدید به اخراج، تعلیق یا گذران زندگی با زیر هزار دلار در ماه، به جایی برود که منزلت بیشتری داشته باشد.
آیندۀ مشاغل: اکنون به یاری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، این تصویر در دسترس است. از سوی دیگر شتاب فناوری چنان است که تصویر آینده، چیزی جز این خواهد بود. در همایش کارآفرینان که ۱۱ آذر برگزار شد، یکی از صاحب‌نظران اعلام کرد که برخی مشاغل مانند داروسازی( که به فروش داروی آماده در داروخانه تبدیل خواهد شد) از بین خواهد رفت. همچنین خطاب به رانندگان اسنپ اعلام کرد به روزی بیندیشند که خودران‌ها می‌آیند! طبیعتا افراد از ترس بیکار شدن، مجبور به مهاجرت می‌شوند.
فقر مطلق: به گزارش «کبنا» در تاریخ ۱ آبان ۱۴۰۱، عدم تناسب بین درآمدها و افزایش قیمت‌ها به قدری است که به گفته کارشناسان، خط فقر به مرز ۱۸ میلیون تومان رسیده است. افزایش قیمت اقلام ضروری و غیرضروری در کشور، به هیچ وجه متناسب با افزایش میزان حقوق و درآمدهای مردم نیست. در این بین افراد بیشتری از دایره سطح درآمد متوسط خارج شده و به گروه آسیب‌پذیر می‌پیوندند. این نیز دلیلی بر مهاجرت اقشار مختلف جامعه است.
خرید ملک در کشورهای دیگر: ایرانیان رکورددار خرید ملک در ترکیه هستند. طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان آمار ترکیه، تا ماه اکتبر ۲۰۲۱ (مهر و آبان ۱۴۰۰)، ایرانیان اقدام به خرید ۷۱۸۸ واحد در ترکیه کرده‌اند که نسبت به سال ۲۰۲۰، حدود ۴۰ درصد افزایش داشته است. با توجه به شرایط اقتصادی ایران و ناتوانی اقشار مختلف در خرید ملک، مهاجرت به کشورهای دیگر به خصوص ترکیه، افزایش یافته است. نکته قابل ذکر این است که قیمت ملک در ترکیه، نسبت به بعضی از شهرهای بزرگ در ایران کمتر می باشد و همین امر باعث مهاجرت و افزایش آمار خرید ملک توسط ایرانیان در ترکیه شده است.
مطمئنا دلایل دیگری نیز وجود دارد که باعث می‌شود یک فرد از وطن و خانواده خود بگذرد، تا حس زندگی نرمال را در خاکی غریب تجربه کند.
