واکنش ها به مصاحبه ظریف؛ از معضل ساختار دوگانه تا “رسوایی” و “دروغ”

دولت می‌گوید درباره گفت‌وگوی “محرمانه” ظریف نباید “عجولانه و غیرمنصفانه” قضاوت کرد. برخی هدف انتشار آنرا تضعیف مذاکرات وین و گروهی آنرا یک “رسوایی” می‌دانند. خانواده قربانیان هواپیمای اوکرایینی ظریف را دروغگو می‌‌خوانند.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در کنفرانس خبری روز دوشنبه شش اردیبهشت (۲۶ آوریل) در تلاش برای کاستن از بار پیامدهای انتشار فایل گفت‌وگوی ظریف، آنرا یک امر «معمول و محرمانه در دولت» خواند و تاکید کرد که نباید با استناد به بخش‌هایی از آن  دست به «قضاوت عجولانه» زد. روی سخن او با تندروهای حکومت ایران بود که از روز گذشته (پنجم اردیبهشت) که این فایل توسط رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور منتشر شد، او را به شدت هدف انتقاد و حمله قرار داده‌اند.

ظریف در بخش‌هایی از این مصاحبه با سعید لیلاز، روزنامه‌نگار اقتصادی، پشت پرده بسیاری سیاست‌گذاریهای کلان در جمهوری اسلامی را برملا کرده است. او به نقش مخرب روسیه در جلوگیری از به ثمر رسیدن برجام، چگونگی مواجه با خبر سرنگونی هواپیمای اوکرایینی و نقش سپاه پاسداران و قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس در سیاست خارجی و امور کشور سخن گفته است.

ظریف درباره نقش تخریبی روسیه در جایی از این مصاحبه میگوید: «از روزی که برجام نهایی شد، ۲۳ تیر ۹۴  تا روزی که برجام نهایی شد یعنی ۲۶ دی ۹۴، یعنی طی حدود شش ماه اقدامات فراوانی برای زمین‌گیر شدن برجام صورت گرفت». او اضافه می کند که «اراده روسیه مبنی بر این بود که برجام صورت نگیرد»، و «به نفع روسیه بود که روابط ما با غرب بحرانی نشود، اما نمی‌خواست که این رابطه عادی شود.»

او در جای دیگری می‌گوید که از میزان حملات اسرائیل به نیروهای ایران در سوریه توسط جان کری، همتای آمریکایی پیشین خود باخبر می‌شده است.

در مورد قاسم سلیمانی نیز وزیر خارجه دولت روحانی سخنانی را گفته است که به مذاق تندروها خوش نیامده؛ «ما ادعا می‌کنیم که آقای سلیمانی پوتین را به جنگ کشید. اما پوتین تصمیمش را گرفته بود. پوتین وارد جنگ شد، اما با نیروی هوایی، اما نیروی زمینی ایران را هم به جنگ کشید. ما تا آن زمان نیروی زمینی نداشتیم. سوری‌ها و اعراب و افغانی‌ها و داوطلبان بودند.»

ذوق زدگی چه کسانی؟

سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره انتشار این مصاحبه گفته است، روشن نیست «چه کسانی و چرا منتشر کرده‌اند» و «یک ذوق‌زدگی در برخی از رسانه‌ها برای تقطیع صحبت‌های ظریف دیده شد ولی باید کلی دیده شود».

او «همه» را به «قضاوت منصفانه» دعوت کرده و گفته است: «این‌گونه نیست که اینها مغایر سیاست‌های اعلامی ما باشد.»

اما «همه» حاضر نیستند به سادگی از فرصت به دست آمده بگذرند. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس ایران در واکنش به فایل صوتی ظریف در توییتر خود گفته است: «تدبیر وشجاعت حاج قاسم میدان‌ها را فتح و معابر دیپلماسی را باز می‌کرد؛ چیزی جز سیاست‌بازی یا ساده‌لوحی نمی‌تواند این حقیقت روشن را کتمان کند.»

در ادامه این توئیت آمده است: «حالا که حاج قاسم نیست، نخواهیم گذاشت با فرصت‌طلبی برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود به او جفا کنند و نقش تاریخی شهید سلیمانی را وارونه جلوه دهند.»

هدف؛ تخریب ظریف و صدمه به مذاکرات وین

جلیل رحیمی جهان آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس روز دوشنبه به خبرگزاری ایرنا گفته است که انتشار فایل صوتی وزیر امور خارجه «با هدف آسیب زدن به مذاکرات وین انجام شد». به گفته او «ظریف به مجموعه دولت اعتماد» کرده و این «صهیونیست‌»ها هستند که می‌خواهند از آن به عنوان حربه‌ای برای «تخریب دستگاه دیپلماسی» استفاده کنند. جهان آبادی خواستار  شناسایی عوامل انتشار فایل توسط نهادهای امنیتی شده است.

هم‌زمان احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مردم قم در مجلس خبر داده است که «طرح تحقیق و تفحص» در مورد این فایل صوتی به سرعت تدوین می‌شود و «مورد پیگیری قرار خواهد گرفت.» او گفته است «عوامل در (درز) اطلاعات محرمانه و سری کشور در این باره به قوه قضاییه معرفی خواهند شد.»

نصرالله‌ پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس خواستار توضیح ظریف درباره محتوای این مصاحبه شده و گفته است او «گویا نمی‌داند وزیر خارجه کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران است و مسائلی را به چالش می‌کشد که جزو خطوط قرمز جمهوری اسلامی است که وی در آن سمت وزارت امور خارجه را دارد».

او به ظریف خرده گرفته است که «پس از ۴۰ سال در حوزه دیپلماسی در جمهوری اسلامی ایران گویا هنوز متوجه خطوط قرمز نظام و خط مشی نظام در حوزه سیاست خارجی نیست».

یک رسوایی امنیتی؟

مصاحبه سعید لیلاز با محمدجواد ظریف در اسفند ۹۹ در قالب یک پروژه‌ «تاریخ شفاهی»  و‌ زیر نظر مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری انجام شد.

خبرگزاری فارس بهمن ماه سال گذشته نوشت که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران مرکزی با نام «مرکز حفظ و نشر آثار» خود را با دبیری محمد قوچانی راه‌اندازی کرده و عنوان آن را «شورای تدوین، گردآوری و تنظیم آثار آیت الله حسن روحانی گذاشته‌‌ است». در ادامه نیزآمده است که «اولین پروژه‌ای که قوچانی در این شورا در دست اجرا دارد تدوین کتابی با عنوان (احیای امید)‌ است که قرار است بر اساس مصاحبه با چهره‌های سیاسی مطرح در باب روحانی و خدمات او تدوین شود».

سخنگوی وزارت خارجه در اولین واکنش‌ها به انتشار این مصاحبه تاکید کرده است که «این گفت‌وگو صرفا برای ثبت در حافظه سازمانی دولت تدبیر و امید ضبط شده بود».

اما این فایل صوتی به جای «احیای امید » به یک جنجال رسانه‌ای تبدیل شد.

روزنامه فرهیختگان از آن به عنوان یک «یک رسوایی آشنا» یاد کرده و نوشته است:«جالب اینکه روحانی سال‌ها دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور بوده و آشنا، مشاور و مسئول پروژه اخیر نیز سابقه طولانی کار در وزارت اطلاعات داشته است. چگونه قابل باور است فایل صوتی محرمانه کشور، فایلی که وزیر امور خارجه حین ماموریت ملی‌اش در آن حرف‌های بسیار مهمی زده اکنون دراختیار بیگانه باشد؟ فایل صوتی ظریف فارغ از محتوای آن، یک رسوایی بزرگ برای دولت روحانی است».

“مشکل قانون اساسی و ساختارهای موازی”

فرهیختگان در جای دیگری از این گزارش پرسیده است که «چگونه می‌شود صفر تا صد یک پروژه سیاسی در نهادی زیرنظر رئیس‌جمهور مدیریت شود و دست آخر خروجی آن در لندن دراختیار ضدانقلاب باشد؟!».

در مقابل خبرنگاران بسیاری از رسانه‌های داخل در مواجه با این سخنان، در شبکه‌های اجتماعی گفته‌اند که این سوال در کشوری که اسناد محرمانه پرونده هسته‌ای آن با وانت از کشور خارج می‌شود، سایت هسته‌ای آن به فاصله کوتاهی دوبار هدف حمله قرار گرفته و چندین مهره مهم برنامه هسته‌ای‌اش روز روشن ترور شده‌اند، بی‌معناست.

سردار حسین علایی، اولین فرمانده نیروی دریایی سپاه هم در مصاحبه با خبرآنلاین گفته است که توجه به محتوای سخنان  ظریف در این مصاحبه بیانگر آنست که “اشکالات موجود در ساختار اداره کشور خود را در همه جا از جمله در سیاست خارجی و دیپلماسی نیز نشان می‌دهد.”

او مشکل را به  قانون اساسی ربط داده و افزوده است: «به دلیل نارسایی‌های موجود در قانون اساسی و در سایر قوانین کشور، انسجام لازم در اداره کشور وجود ندارد و دستگاه‌های موازی در همه حوزه‌ها مشغول فعالیت هستند که گاهی به منافع ملی ضربات شدیدی وارد می‌آورند.»

روزنامه شرق افشاگری های وزیر خارجه را مواضع «بی‌سابقه» ظریف «درباره عملکرد سردار سلیمانی، سپاه پاسداران و نیز عملکرد روسیه در صحنه سیاست خارجی ایران» دانسته است و محمدعلی ابطحی منتشر کنندگان این فایل صوتی را کسانی می‌داند که قصدشان «ستم به ظریف و سلیمانی» است، اما این را هم اضافه کرده است که علیرغم «هیاهوهای فراوان حرف ویژه ای در آن نبود که به صورت کلی تا  به حال گفته نشده باشند».

خبرگزاری تسنیم مسئولیت درز کردن این مصاحبه را با حسام‌الدین آشنا مشاور روحانی دانسته است و خواسته که او «در رابطه با این افتضاح بزرگ خود و زیرمجموعه‌اش پاسخگو باشد.»

حسام‌الدین آشنا نیز خود را بیگناه دانسته و در حساب توییتری خود بدون اشاره به این که چه کسی مسئول است نوشته «انشالله این سوء نیت و کید احتمالی، به خودشان برگردد».

سرنگونی هواپیما را به نوعی «علاج کنم»

یکی از جنجالی‌ترین بخش‌های مصاحبه ظریف آنجایی است که او می‌گوید تا سه روز از چگونگی سرنگونی هواپیمای اوکرایینی خبر نداشتهاست. او صحنه را چنین توصیف می‌کند: «صبح چهارشنبه هواپیمای اکراینی را زدند،  من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه دبیر خانه شورای امنیت و عرض کردم که حالا دنیا می‌گوید موشک خورده است اگر واقعا موشک خورده است بگویید تا ببینم چطور می‌توانیم علاج کنیم. خدا شاهد است آنگونه با من برخورد کردند که انگار کفر ابلیس گفتم.»

حامد اسماعیلیون، از خانواده قربانیان هواپیمای اوکرایینی سرنگون شده توسط سپاه پاسداران در واکنش به این سخنان ظریف را دروغگو خوانده و گفته است که او قصد مظلوم‌نمایی دارد. این واکنش او در شبکه های اجتماعی بازتابی وسیع یافت.