انقلاب چگونه رخ می دهد
دکتر نیل اسملسر – استاد جامعه شناسی معاصر و محقق مشهور آمریکایی – در کتاب «نظریه رفتار جمعی» نظریه‌ای در باب انقلاب داده است که امروزه معتبرترین دیدگاه جهانی در مورد انقلاب بحساب می‌آید. نظریه دکتر نیل در دانشگاه‌های معتبر دنیا تدریس می‌شود. دکتر اسملسر معتقد است که انقلاب، شدیدترین شکل دگرگونی اجتماعی یک جامعه است.
دکتر نیل اسملسر از مفهوم ارزش افزوده، برای توصیف چگونگی وقوع رفتارهای جمعی استفاده کرده است.
او معتقد است اگر شش عنصر اجتماعی در کنار هم قرار بگیرند، صرفاً بخاطر جمع شدن آنها یک رفتار جمعی به آن اجتماع افزوده می‌شود؛ که در این رابطه میتوان به جمع شدن هوا، بنزین و جرقه اشاره کرد که انفجار به آنها افزوده می‌شود.
انقلاب، یکی از آن رفتارهای جمعی است که حاصل جمع شدن این شش عنصر اجتماعی می‌باشد؛ اما از نظر دکتر نیل اسملسر، آن شش عنصر اجتماعی از این قرار هستند:
- ایجاد کننده ساختاری برای یک واکنش اجتماعی: یعنی ساختار یک جامعه باید به گونه‌ای باشد که زمینه بروز اعتراض در آن وجود داشته باشد. برای مثال میتوان به تبعیض نژادی، تبعیض جنسیتی و یا اختلاف طبقاتی بیش از حد و یا هر گونه مسئله مهم دیگر در جامعه، که یک دلیل برای بروز واکنش اجتماعی وجود داشته باشد، اشاره کرد.
- فشار ساختاری: باید فشاری بر جامعه وجود داشته باشد که ناشی از ساختار نظام اجتماعی باشد. یعنی وجود تبعیض و اختلاف طبقاتی کافی نیست، بلکه تبعیض و اختلاف باعث فشار بر مردم شود. برای مثال میتوان به فقر، تورم بیش از اندازه، بیکاری، بی‌عدالتی و فساد دولتی باشد و مردم آن فشار را در زندگی روزمره خود حس کنند؛ و جامعه به این درک برسد که حاکمان، یا توانایی انجام آن را ندارند و یا نمی خواهند برای بهبود آن دست به عملی شایسته بزنند.
- باور تعمیم یافته، یک باورعمومی: مردم باید بدانند که مشکل در کجاست و راه حل آن چیست! مثلا : مشکل اصرار بیخودی حاکمان، برای داشتن قدرت هسته که مملکت را به فقر رسانده است. راه حل این موضوع هم برای همگان معلوم و روشن است. و یا مثلا مشکل قوانین شرعی، با زور و شلاق و زندان همراه است، که باز راه حل آن معلوم و روشن است.
مردم باید به آن فشارها باور داشته باشند و عوامل آن فشارها را ناشی از نظام اجتماعی حاکمان بدانند. و عموم مردم برای کنار زدن آن عوامل، با یکدیگر تفاهم داشته باشند. امروزه در ایران این عوامل بشدت تا این مرحله، همه با هم به یک نقطه رسیده است.
- عوامل شتاب دهنده: رویدادهایی باید رخ دهد تا به عنوان جرقه عمل کند و آن عواملی که با هم جمع شده، شعله ور شود.
در قیام عربی تونس در سال ۲۰۱۰ -۲۰۱۱ یک جوان دست فروش موجب خیزش مردم شد و نتیجه آن خیزش، تغییر حکومت در تونس شد. در واقع همه عوامل جمع بودند و آن خودسوزی مظلومانه، جرقه انفجاری برای مردم تونس شد.
امروزه هم در ایران مرگ مظلومانه دختر جوانی بنام مهسا امینی، جرقه انفجار مردم شده است.
- بسیج برای اقدام: یعنی مردم برای فعالیت، آماده و سازماندهی شوند و به اعتراضات دامن زنند.
امروز اطلاع رسانی توسط اینترنت بسیار سریع صورت می‌گیرد و در ایران هر صنفی خودمحورانه به فعالیتها شکل می‌دهد. مثلا اعلام می‌کنند که شورای صنفی معلمان، اساتید دانشگاه، کامیون داران و یا بازاریان به اعتصاب پیوستند. یعنی هر صنفی در راستای حقوق خود سازماندهی می‌شود و تصمیم به اعتراض دسته جمعی می‌گیرند.
- عملیات یا شکست کنترل اجتماعی: این یعنی واکنش حاکمان. اینکه حاکمان چگونه با خواست مردم مقابله کنند، تا یک جنبش و یا انقلاب صورت نگیرد. البته این مسئله مهم بستگی به رفتار حاکمان دارد.
در این مرحله حکومتهای دمکراتیک در مقابل مردم کوتاه می آیند و یا دست به اصلاحات زده و افراد مقصر را برکنار می کنند؛ و حتی جبران خسارت کرده و در نهایت اعتراضات فروکش می‌کند.
اما حکومتهای دیکتاتوردر این مرحله به فکر سرکوب مردم می‌افتند. البته حتی اگر حکومتها موفق به سرکوب ملل خود شوند، باید این را بدانیم که همه این عوامل در جامعه باقی مانده و خفقان و سرکوب هم به این مراحل اضافه خواهد شد. همچنین منتظر جرقه بعدی که به مراتب سختتر و بزرگ‌تر است، می‌شود. یعنی با سرکوب مشکلات اجتماعی و مدنی، فقط برای مدتی مسکوت مانده و برای مراحل بعدی آماده‌تر می‌شود. در حالت دوم، حکمرانان موفق به خاموش کردن اعتراضات مردم نمی‌شوند و بعد از مدتی، نیروهای سرکوب خسته و ناامید و در نتیجه ضرب‌پذیر می‌شوند و در بین خودشان اختلافات و دودستگی بروز می‌دهد؛ زیرا این یک واقعیت است که نیروهای سرکوب از قشر خود مردم هستند و از سوی دیگر تحت فشار افکار جامعه قرار می‌گیرند. فروپاشی نیروهای سرکوبگر، منجر به عدم کنترل حاکمیت قدرت می‌شود و موجب تحول یکباره نظام اجتماعی گشته و در نتیجه منجر به پیروزی انقلاب می‌شود.
به امید پیروزی مردم ایران
مقاله تحلیلی به قلم: کشیش یوحنا مارو
